Di Dîyalektîka Efendî û Kole De Azadkerîya Muzîka Sîya Şevê

Têkilîya dagirker û dagirbûyî, kolonyalîst û kolonîbûyî, serdest û bindest,  stemkar û stembar, jin û mêr her çiqas di nava xwe de û ji dîyalektîka efendî û kole cîyawazî û taybetîyên wan hene jî di kokê de digihêjin dîyalektîka efendî û kole. Ji ber vê yekê, em dikarin van têkilîyan di ser dîyalektîka                    efendî û kole re bixwînin û binirxînin.

      

Welatên kolonyal û post-kolonyal ji serpêhatîyên têkoşîna serxwebûnê, epîstolojîyên zanistkî û edebî yên hev ên dij-kolonyal sûd werdigirin. Berhem û metnên nivîskarên wekî Franz Fanon, Aimé Césaire, Achille Mbembe, Steve Biko, Albert Memmi, Toni Morrison, Ngûgî wa Thiong'o, Chinua Achebe, Gayatri Chakravorty Spivak, Homi K.Bhabha, William Butler Yeats... di welatên kolonyal û post-kolonyal de tên xwendin û tên muneqaşekirin. Kiryar û têkilîyên civak û takekesan li ser berhemên wan tên analîzkirin û fehmkirin û ew referans tên dayîn. 

      

Gelo welatên kolanyal ji serpêhatî, felsefe û tarzên muzîkên hev çiqas îstîfade kiriye? Bi raya min, bi qasî ku ew ji lîteraturên hev ên dij-kolanyal îstîfade dikin ewqas ji muzîkên hev îstîfade nekirîye. Ji muzîkê sûdwergirtin û îstîfadekirin hatîye piştguhkirin û îhmalkirin.  Di peywendîya kurdan de  wek mînak dîroknasek, mirovnasek, civaknasek an jî muzîkjenekî kurd, li ser muzîka welatekî kolonîbûyî  hema hema qet xebat û lêkolîn nekirîye: Meselen welatên kolonyal ên Efrîqayî bi muzîkên wekî blues, jazz, rock, reggae li ber xwe daye. Ji bo wan muzîk bûye amraza herî xurt a têkoşînê. Ramana min ev e ku heger xwedî van tarzên muzîkên baş nebûna piranîya Efrîqayîyan dê xwe bikuşta. Kurd, ji muzîkên Efrîqayîyan çi fêr bûne, çi sûd wergirtine, di muzîka xwe de çi zêde kirine? Wekî tarz çend muzîkjenên kurd tenê bi rock, jazz û bluesê muzîk kirîye, ewqas. Ji bilî rockê bi tarzên jazz û blues ne bi dewamdarî, tenê bi kurtdemkî çend muzîkjenan muzîk kirîye. Pirsa din jî felsefeya wan tarzan çiqas hatîye fehmkirin û îdraqkirin ku muzîkjenên kurd bi wan tarzan muzîk kirîye? Blues, jazz, rock, reggae ji nava welatên dagirbûyî û jîngehên wan derketine û gerdûnî bûne. Çima bi qasî wan tarzên muzîkên baş ji nava kurdan jî tarzeke muzîkê derneketîye an jî dengbêjî gerdûnî nebûye. Çima me nekarîye dengbêjî gerdûnî bikin? Di encamê de gelek tişt hene ku muzîka kurdî ji muzîka Efrîqayîyan û welatên kolonyal ên din fêr bibe û sûd ji wan werbigire. Ji bo vê jî, divê em hem xebatên ku li ser muzîkên welatên kolanyal û post-kolanyal hatine kirin wergerînin zimanê xwe hem jî em li ser wan xebatên nû çêbikin. 

        

Di sala 2014an de li Amedê, li pirtûkfiroşiya Aramê, ez çûbûm gotûbêja şairê kurd Ehmed Huseynî. Di gotûbêjê de, tesbîta Ehmed Huseynî ya "Di têkilîya serdest û bindest de serdest berî her tiştî dixwazin tune bibkin ku; bindest nikarin bi zimanê xwe hîs bikin û hestîyar bibin" qet ji bîra min naçe. Di dîyalektîka efendî û kole de foksîyona muzîkê ji her tiştî zêdetir girîng e. Ehmedê Huseynî bi tesbîta xwe ya jor giringîya muzîkê nîşanî me dide. Çimkî di cewhera muzîkê de hîs û hest heye. Muzîk dilê hîs û hestan e. Bê muzîk hîs û hest dikevin jîyana nebatîyê.  Ji ber vê efendî  dixwazin muzîka koleyan tune bikin ku nikaribin hîs û hest bikin. Hest û hîsê ku efendî berî her tiştî dixwazin tune bikin tolgirtin e.

                                                                                                                                       

Tolgirtin çi ye? Çi çureyên tolgirtinê hene? Tolgirtin edelat bi xwe ye. Tolgirtin neheqî, mazlumbûna xwe çareserkirin e, wekhevî çêkirin e. Tolgirtin ne tenê qisas bi qisas e. Lê li vir problemeke mezin a nayê çareserkirin dest pê dike. Felsefeyê jî hêj nekarîye vê problemê çareser bike. Lê belê kole dikare bi sînema, edebîyat û hunerê jî tola xwe bigire. Cihûyan ji bo almanan "jûrên gazê" çênekirin lê tola xwe ji almanan girtin. Tolgirtin; qetlîman, barbarbûn, wehşbûn û zalimbûna efendî bi wî danqebûlkirin e.

        

Ji bo tolgirtinê hêz û qewet hewce ye lê xwebawerîya kole ewqas şikestîye ku hêza wî ya xwedayî hebe jî ew xwe bêhêz û qewet îzane dike.  Neçarî û bêhêzbûn û kêmbûna koleyî Xweda diafirîne. Lewma rola Xweda negatîf û tiralker e. "Me dev ji tolgirtinê berdaye, me ew hewaleyî Xweda kirîye." Bi îfadeyeke vî rengî afyonbûna Xwedayî nîşan dikin. Di dînan de gotinên wekî nifir, hewalekirina Xweda mînakî dikin.

       

Koleyên xwedî bîrewerî û hesta tolgirtinê, çiqas bêhêz û bêderfet bibin jî dikarin xwe azad bikin. Lê koleyên ne xwedî bîrewerîya tolgirtinê, hêza wan a Xwedayî hebe jî nikarin xwe azad bikin. Zindîbûna hesta tolê, tê wateya xwe-nîv-azadkirinê. Hestaê tolîgirtinê, daxwaz û arezû û îradeyê azadîyê ya.Hesta tolgirtin  ne obje, subje dike. Di têkilîya dagirker û dagirbûyîyan de nebûna hestê tolgirtina li hemberêji dagirkeran têkşikestîyên xwrîn e, û bêixwenebawer î ye ji ber wê "dema ku dagirbûyî nikare li hemberî dagirker şer bike, di nava xwe de li dijî birayên xwe şer dike" ev tesbîta Fanon teyîd dike. Ji ber ku dagirbûyî bi xwe ne bawer e ku li hemberî dagirker şer bike, ji ber wê li hemberî birayên xwe yên biçûk şer dike. Ji ber têkŞşikestîyaên û  bixwenebawerî, xwe dikin humanîst û aştîxwaz. Ne wêrek in ku behsa tolê bikin. 

      

Mirov dema ku nekarî tola xwe bigire gelo ev mirov dikeve derûnîyeke çawa, kesayetîyek û karaktereke çawa derdikeve holê?  Tola xwe negirtin xwebûna mirov dikuje, xurûra mirov birîndar dike, mirovî ji mirovbûnê derdixe, girambarî namîne. Bêpêixwenebawerî, têkşikestî, teslîmkirî, ji qral zêdetir dibe qralgîr, mankurtîze dibe. Di fîlmê Quentin Tarantino, Django Unchained(Zincirsiz) de sehneyeke wilo heye: Koleyekî reşik ê pêncî salênî, ev pêncî sal in  ku her rojî  rîyaê efendî yê xwe kurtraş dike. Lehengê fîlmî Cengo ji vî koleyî dipirse: "Di nava van pêncî salan de tu qet rojekê nefikirî ku qirika efendîyê xwe jê biki?" Nefikirîn, kolebûn jî tam ev e.: Mankurtîze dibinkirin e.

       

Di navbera muzîk û bîr û ruhê mirovî de têkilîyeke cîyawaz heye: Tu huner bi qasî muzîkê nikare bikeve kûrahîya bîr û ruhê mirovî.  Hem di bîra şexsî û kolektîf de û hem jî di ruhê mirov de tiştên vemirî zindî dike û ji nû ve diafirîne. Koleyên ku mankurtîze bûne bi muzîkê dikarin ji nû ve dest bi hîskirin û fikirînê bikin. Ancax muzîk bikare hestê tolgirtinê ji nû ve zindî bike.

      

Muzîka rock, xwe li ser serhildêrî û berxwedêrîyê ava dike. Di cehwera serhildêrî û berxwedêrîyê de hestê tolgirtinê heye. Kesên ku di dilê wan de hîsa tolgirtinê heye dikarin bibin serhildêr û berxwedêr. Cîyawazî û resenîya muzîkjenên rockê, ango resenî û cîyawazîya Sîya Şevê ji vir derdikeve holê. Çimkî her kom û muzîkjenê rockê nikare hestê tolgirtinê zindî bike, ji ber vê tenê xwe li ser serhildêrî û berxwedêrîyê ava dike.

      

Hata niha çar albûmên Sîya Şevê derketine: Zeng, Pûç, Bêyom, Li Pişta Sîya Xwe. Gelek alîyên hêjayî nivîsandinê yên muzîka Sîya Şevê hene. 1. Dengên Gokçe Selîm. 2. Gotinên Stranan 3. Muzîk û temaya muzîka wan.  4.Yekîtî û hev-temamkirina komê  4. Fonksîyona muzîka wan a azadker e.

      

Di muzîka kurdî de koma Sîya Şevê di nava muzîka xwe de vê zindîkirinê dihewîne!..Cîyawazî û resenîya Sîya Şevê ji vir tê. Di seranserê muzîka Sîya Şevê de ev resenî û cîyawazî heye. Ez naxwazim vê dîyardeyê yek bi yek li ser her stranê nîşan bidim. Lê encama guhdarîkirina Sîya Şevê ev e. Bi taybetî jî di stranên Kebanî, Lê Dayê, Nesrîn, Werin Law, Lîce, Em Li Vir in de azadkerîya muzîka Sîya Şevê xwe dide der.  

      

Di dîyalektîka efendî û kole de fonksîyona muzîkê çi ye? Du fonksîyonên muzîkê hene; negatîv û pozîtîv. Fonksîyona negatîv kolebûnê meşrû dike, muzîk tenê xweîfadekirin û xwetesdîqkirin e. Lê di fonksîyona pozîtîv de muzîk azadker e.  Kolonyalîst, her tim dixwazin li pêşîya muzîka azadker bigirin. Ji ber vê, muzîka koleyan tê bêkokkirin, xirabkirin, dejenerekirin û bêfonksîyonkirin. Di dîyalektîka efendî û kole de fonksîyona muzîka Sîya Şevê azadker e.

        

Pekî gelo gelemperîya muzîka Sîya Şevê azadker e?  Berî vê nivîsê derbarê Sîya Şevê de min çi hevpeyvîn û çi nivîs li ser medyaya civakî û malperên wekî "ekşi sözlük"û "tirşik"ê dîtin, min xwendin. Min ji hevpeyvîna Sîya Şevê wekî encam derdixist ku dixwaze zenggirtin, pûçbûn, bêyomî, tenêbûn, genîbûn, bêeslbûn, xirabîya mirovan, civak û jîyanê îfade bike û li ser wan muzîkê çêke. Ji vir û pê ve dahatûya Sîya Şevê dê çi be, dê çawa muzîkê biafirîne, geşedana wê dê çawa be?  Bi a min, wekî guhdarekî wê, divê bi felsefeyeke nû muzîkê bike. Divê êdî muzîka wê ne pozîsyoneke îfadeker lê divê guherîner be.  Ji bo dinya, jiyan, eşq, hezkirin, terkkirin, jihevqetîn, heqîqet, welat, êş, dej... li ser nêrîn û nêzîkbûnên nû muzîka xwe ava bike. Ne nerênîker bila erênîker be.  Ez nabêjim bila xweş bike û hêvîyan firoşe. Bila êşa guhdaran parve neke, êşa wan ji wan paqij bike. Jiyanê, dinyayê, insan, nebat û heywanan û tiştan bide hezkirin. Bila muzîka xwe ne li ser nîhîlîzmê, muzîka xwe li ser jiyanê ava bike, hezkirina me ya jiyanê bilind bike.  

* Ev nîvîsê berî di hejmara 6îne Rojnameyê Xwebûnê de hatîye weşandin.