Di Rêwîtîyek De Xwendina Heft Pirtukên Bi Kurmancî

 

                                    

Di meha Tebaxê de ji ber germa Amedî, min rêwîtîyek ber bi Stenbolê kir. Di rêwîtîya xwe de  min du heb bi tirkî heft heb jî bi kurmancî min neh pirtûk xwendin.Di vê nivîsê de ez dixwazim bi kurtasî qala cîyawazîya, başîbûnê pirtukên bi kurmancî bikim.

 

1.Kirmanşan û Amed Wek Hev in.

Di kitabên Abşûran û Demsala Nanê de Elî Eşref Dervîşyan epigrafîyê zoraktîya xwe wek çîrok nivîsîne. Li Kirmanşanê, di nav tunebûnan, rebenî, hejarî, şert û mercên giran de bi zimanek sade û şîrîn, bê ku bikeve kompleksa parsekîya hez û eleqa, xwe rebenîkirinê, ajitasyonê qala bajar,çemê Abşûran, malbata xwe, kultur, bandora dînê,  serpêhatî û   dinamikên zaroktîya xwe dike. Kîjan bajarê me dibe bila bile qe ferq nake her takekesê kurd dikare zaroktîya xwe di çîrokên wî de bibînê, bi çîrokên wî ber bi bîraya xwe zaroktîye bike.   Ev yekê jî nîşanê me dide ku, herçend sedan sal in sînor me perçe bikin jî,  zaroktîya Amedîyan û Kirmanşanîyan, yê Efrînîyan û Urmîyeyan, yê Selmasîyan û Xeneqînîyan, yê Dêrsimîyan û Dihokîyan wek hev in.

*Abşûran, Elî Eşref Dervîşyan(wêr. Cafer Açar), Nubihar, 2022.

*Demsala Nan, Elî Eşref Dervîşyan,(wêr. Zülfük Ergün), Nubihar, 2022.

 

2.Rêwîtîta Ber Bi Xorasanê

Cara yekem e ku li ser Xorasaneyê romanek dîrokî dixwînim. Nêzikê sed û pêncî sal berî li Xorasanê, li bajarê Fîrûzeyê, navbera egîd û mêrxasan kurdan û rûsan de şerek  donzde salî çê dibe. Roman wek temayên li hemberî rûsan em qehramanî û şervanîya kurdan, qehramîya jinên kurd,  têkilîya kurdan bi hev ra û bi derve ra, kultur û sosyolojîya wan wek muzik, lixwekirin, eşîrtî,  erîş û talanên turkmenan, îxanetê Şahê Qaçaran li dijî kurdan, erdnîgarîya Xorasaneyê pêk tê.  Bi saya vê romanê ez fêr bûm li Tirkmenistanê  hejmareke zêde kurdên celalî hene lê zimanê xwe wenda kirîye bi tirkmenî qise dikin. Li ser Xorasanê, roman di me de meraqek çêdike ku em ber bi mekanên romanê rêwîtîyek bikin.

*Berxwedana Qehremanan, Haşim Ferhadî,( wêr. Cimoyê Merûf), Nubihar,2021.

 

 3. Penaberbûn û Tunebûna Kompleksa Parsekiya Hez, Eleqe, Fehmkirin

Di roman Santiago de Compestela de em ji gelek alîyan ve halên penaberbûnê dibînîn: Penabertî hertim di arafê de mayîn e, perçebûyîn e, ber bi dînbûn ve çûyîn e, êşa bêwelatbûnê… Ciyawazîya vê roman ev e ku em di karekterên penaberên kurd de kompleks parsekiya hez, eleqe, fehmkirinê û kesayetîya ezik û reben nabînîn, karekterên romanê  xwe ji xwe Awropayîyan, fransizan qe kêm nabînîn li hemberê wan nakevin kompleksa xwekemdîtinê û  nivîskar Awropa, Fransa, Îspanyayê nafiroşe me.

*Ferhad Pîrbal, Santiago de Compestela,(wêr. Besam Mistafa) Avesta, 2015.

 

4.Çîrokên Estetizekirina Bi Devokê Serhedê

Standartizekirina zimanan wek mecburîyet e. Bivênevê dive zimanek bê standartizekirine. Lê standartizekirin jî ligel gelek probleman, krîzan, şokan tîne. Piranî caran standartizekirine zimanek mekanik û bêruhî çêdike.  Çimkî standartizikirin, di heman demê de tê wateyê lidervehiştinê û kujerîye dewlemendî ziman; bi standartizekirine gelek devok, peyv, qalib, ruhê ziman… li derve tê hiştin û pişte ra jî dimirin. Lewma divê em li vir vê pirsê bikin: Di standartizekirin zimanek de metoda standartizekirina herî bi têndirust çi ye û çawa ye?  Li gor raya min, divê  di standartizasyona  me ya kurdî de  “lidevrehiştin” tune be; li gor rastnivîs, îmla, qaîdeyan be ne li gor  peyvan, qaliban, devokan be.

Di kurdî de  di van salên dawî de hinek niviskar vegeriyana devoka xwe. Evdirehman Elçek jî di kitabê xwe ya Şiva Miriyan de vegerîyaya devoka xwe ya Serhedê. Bi şêwaza  Joun Rolfo*varî, wî devoka serhedê estetizekirîye, weku devoka serhedê bi ji nû ve afirandîye û berfirehtir û dewlemendtir kirîye.

*Şiva Miriyan, Evdirehman Elçek, Nubihar, 2020.

 

5. Wek Mekan Edebîyata Me Ya Gundî

Gelo edebîyata me ya bakurî çiqas, ji sedî çend bajarîbûne?  Wek mekan edebîyata çiqas nikara xwe bajarî bike û bi gund ra sînordar maye, xitimîye. Wek mekan ez ne dijî  gundîbûnê edebîyatê me ne, wek mekan ez dijî bajarînebûna edebîyata me ne. Di edebîyatê de  mekan wek ku  Xweda ye,  her tiştî dîyar dike; wek ziman, psikoloji, ezatiya karekteran, zeman, ruh…   

Di çîrokên Sal Mîna Bawişkan Derbaz Dibin de em vê dîyarkerîya mekanê dibînîn. Di vê kitabê de nivîskar dikeve di nav dinyayê karekterên xwe, binhişê wan, derhişê wan… hewl dide ku ji wan hêlan ve karekterên xwe teswîr bike û bide nîşandayîne. 

*Nîhatê Hecî Şakir, Sal Mîna Bawişkan Derbaz Dibin, Nubihar, 2022.

 

6. Çîrokên Zewqa Edebîyê Berz

Ez gelek caran rastî vê pirsê têm: Tu ji bo çi edebîyatî dixwînî? Ez bersivek gelek kurt didim: Ji bo zewqê edebî.  Zewqa edebîyê her berhemî ji hev cûda ye, ya hinekan qe tune ye, ha hinekan pir kêm e, ya hinekan orta yê, ya hinekan jî berz e. Niviskarê mezin dikarin bi berhemên xwe zewqa edebîyê berz bidin. Ji wan nivîskaran yek jî Mehmet Dicleyê ku,  di her çîroka “Ta” de  zewqa edebîyê berz dide.  Ligel zewqa edebîyê berz, li piştî xwendinê ew bi her çîroka xwe, bandoreke serobinker dihêle li ser xwîner, weku ku her çîrok bibe perçeyêk xwîner. Xwezî wî herî zêde di du salan de carêk kitabek biweşandana.

* Mehmet Dicle, Ta,Avesta, 2013.

*Ev nivîs berî di malpera Kurdshopê de hatibû weşandin.