Seserra 16îne de
kolonyalîzma Ewropa de seranserî dinya de vîla bî. Kolonyalîzm, welat û
netewê ke kolonî kerdo kîmyaya her çîyê
înan xerepnêna, duzena her çîyê înan serobîn kena, kulturê înan
peremperçe kena, xozaya her çîyê înan
heremnêno û mirdar keno. Kolonîkerdetî qanserbîyayiş o. Kolonîyalîzm xo reydir
gelek problemanê ontolojîk û epistomolojîk! Krîzanê sosyolojîk, ekonomîk,
şokan, travmayan, trajedîyan, pêrodayişan, nêweşîyan ana.
Welatêko kolonîkerde çîk hînî sey verî nîyo, nêbeno sey verî
zî bi kolonyalîzm ra her hetî ra welato kolonîkerde de bedelnayiş û vurnayişê
neweyê tewşomewş, bêmana, absurd virazîyanî. Persa na nuşteyî na ya; bi
kolonyalîzmî ra ferdanê netewanê kolonîkerdeyan de kesayetîyêka senî
virazîyêna? Kolonyalîzm, ferdanê parzemîna Afriqayî de kesayetîyêka senî
viraşta? Tirkan, ereban, farisan,
Îslamîyet ma kurdan de kesayetîyêka senî
viraşta?
Kesayetî ra qest mi heme çîyî ke merdim tira pê yeno
sey ruh, ezatî, hişmendî,
xorahîskerdiş, xoferasetkerdiş,
xoîdraqkerdiş, xobawerî, xorêzgirewtiş, xoerjahîskerdiş, hişmendîya azadî….
Fîlma Django Unchained(Bêrêzîlî,2012) ya Quentin Tarantino
de kolonyalîzm, kolonîkerdeyan de senî kesayetîyêk viraşta, nawnêno ma.
Persa bînêka na nuşteyî na ya ke, na kesayetî
kolonekerde;kesayetîya kole;kesayatîya ezîk û reben senî yena şiktayiş û
çînkerdiş? James Baldwin kitabê xo yê Bundan Sonrası Ateş( YKY, 2017, Nika ra
Pey Adiro) de hewl dano ke cewabanê na persa xorîn û giran bido.
Kolonîkerdiş Parzemîna Afriqayî ra dima seserra 16înê ra
dest pê keno bi se hezaran însanê Afriqayî sey
kole berdî Awropa û Ameriqa, welatanê no parzemînan de sey qirse nufusê
Afriqayijanê virazîyayî. Qirseya tewr gird zî DYA de bî, ewro DYA de nêzdî çewrês mîlyon Afriqayij,
reşik estî. DYA de hemverê reşikan de hama ewro zî ha dewam kena, wehşetî,
krîz, pêrodayişe û problem nijadperestî vejîyayî werte. Sînema û edebîyata
nîmuneyê no nijadperestî zaf amêyî neqişkerdiş. Labêla Şerê Cîhanê Diyînî ra dima hetê
reşikan ra hemverê nijadperestîya spîyan de
têkoşîna xoazadkerdiş, xobîyayiş û seyyewbînî dest pê keno. Bekgirawndê kitabê Nika ra Pey
Adirê de no dîyardeyê sosyotarîxî estî.
Şerê Cîhanê Diyînî ra dima DYA de mîyanê reşikan de sey Têkoşina Heqê Sîvîlî, Nation of İslam
hereketê xoazadkerdiş û seyyewbînbîyayiş, sey
Malcolm X, Martin Luther King rayber vejîyênî werte. Muhîtê Harlemê New
Yorkîyî seka sey eyalatê reşikan bo, tîya ra sey şaîr, romannuştox, ramanger,
muzîkjen, entelîjansîyayêka reşikan xo dana teberî.
Malpera T24 de ser o şaîranê Afroameriqayijan de mi dosyayêk
wendibi, curetkarîya û cesaretê ay şaîranî gelek bandora mi kerdbi. Mi waştibi
kitabanê heme şaîran bigîro biwano. Mi xo de vatibi cesaret û curetkarîya no şaîran şaîranê ma kurdan çîn o. Rojda
Yaşîk hewl dana ke no şaîran yew bi yew biaçarno kurmancî û qanala Helbesta
Cîhanê Bi Kurdî You Tubeyî de şîîrê no şaîran zî yew bi yew bi veng biwano. Şîîra Sucê Min ê
Maya Angelou ku Rojda hem açarnayo hem zî wendo, ez ke raştê no şîîr amêbo mi
goştarîkerdiş, şîîr ez serobin kerdbi hama zî ha keno. Serranê xo yê unîversîte
de mi romanê En Mavi Gözê Toni Morison wendibi o wext no romanî mi herhetî
lerznabi. Netflix de mi belgefîlma James Baldwin İ Am Not Your Negro(Ben Senin
Zencin Değilim) eynî wextî de kitabo zî, mi temaşe kerdbi, ez tarûmar kerdbi,
belgesel qeymê nêkerdî ez şîyo kitabê ey erîna. Sey Cazz, Blues, Reggae tarzê
azadkerê muzîkê reşikan, mi sermest keno.
Wextê nêzdî de mi di roman James Baldwin wendibi. No rojan de zî mi kitabê ey yo Nika ra Pey Adir mi wendi. No
kitabî cereb o, zaf kilm o, hêştî rîpelî bîle nîyo la zaf serobinker û bandorker û têsîker o.
Merdim xebatê ke ewnîyêno xebatanê entelîjansîyayê
Afroameriqayijanî ra vênêno ke no xebatî xo ser “xo” ra awan kenî, seroxoyafikrîyayiş,
bixorabihesapkerdiş, muhasabeyêxokerdiş, xocipirsyarkerdiş, xorexnekerdiş,
xokenitiş…Xobîyayiş, xosubjekerdiş, xoazadkerdiş armanca verîn û peyîna na
xebatan a.
Persa verînê na nuşteyî na bi; kolonyalîzmî ra ferdanê
netewanê kolonîkerdeyan de kesayetîyêka senî virazîyêna? A dîyîn zî na bi; na kesayetî
kolonekerde;kesayetîya kole;kesayatîya ezîk û reben senî yena şiktayiş û
çînkerdiş?
Na peywende de, James Baldwin, kitabê xo yê Nika ra Pey
Adirê de curetkarîyêk, radîkalîyêk gewre û pîll keno, hewl dano ke kesayetîya
kole, ezîk,reben,teres çîn bikero.Zaf tunêk kes şinî curetê no hewldayiş
bikerî. James Baldwin wazêno ke kesayetîya panç se serrînî, ruhê panc se
serrînî çîn bikero. Ezîktî, koletî, tirsonêkî, rebenî panc sey serrînî çîn
bikero…
Xususîyetê bingehînê kesayetîya kole, ezîk, reben, teres
çinayî? Ney î: Xoranefretkerdişê, xo
şenikkerdişê, xo neerjahîskerdişê, xokêmvênayiş, bêegotî, bêxobawerî… yî. James Baldwin wazêno înîn çîn bikero.
Kî ke kitabî wanênî, kî vênêne ke James Baldwin bi xo, na
kesayetî xo de şikita. O hemvera spîyan de qe xo kêm nêvênêno, sereberz o,
xoperwer o, wayîrê egoyo, pêxobawer o… Şiktayayişê na kesayetîya ey zî,
xozanayiş;zanadarî, cesaratû curetkarî ey ra yena. Her çîyî ra verî, qe fekê xo
çewt nêkeno, nîvajorîyêno dîrek spîyan ra heqiqatê vano.
*Ev nivîs pêşî di malpera Nuhevê de hatibû weşandin.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder