Filma Birayê Leylayî: Destpêkerdişê Şoreşê Zereyînî

              

 

Gelo komeleyêk de şoreş senî bivirazîyo? Di tewir şoreş viraştiş estî; yewîn şoreşê teberî, zorkanî, ferzkerî yo, diyîn zî şoreşê zereyînî, xoverî û xozayî yo.  Şoreşê teberî,  mîyanê komelî ra nîyî, sey îthalî teberî ra yeno, bi zorkanî, bi lez û bez ser o tememîya komelî de yeno ferzkerdiş. No şoreşê her hetî ra xo reydir probleman ano, qe sihatdar nîyo,  mîyanê komelî de qebulkerdiş û vîlakerdiş û roniştişê ey zaf zor o, kominzm, sosyalizm, faşizm wazêno no tewir şoreş bikero, ma şinî şoreşê kemalîst nîmune bidî, tirkîye de se serrî yo kemalîzm encax hetê se ra vîst pancî komelî ameyo qebulkerdişî. Şoreşo zereyînî, mîyanê komelî ra bêferzkerdiş û zorkanî xoverî virazîyêno, ferdan ra dest pê keno vîlayê heme komelî beno. Roniştiş, qebulkerdiş, cayê xo girewtişê no şoreşî erey beno, beno ke desan serreyan bibo, la sihatdar û  xozayî beno. Viraştişê şoreşê zereyînî mîyanê komelêk de bi averşîyayişê edebîyat, kultur, huner, zanist virazîno.

Saeed Roustaee hewldayo ke bi filma xo ya Baradaran-e Leila( Birayê Leylayî, 2022) şoreşo zereyînî  bivirazo.

Seneryo û babeta filma Birayê Leylayî çiqas basît a ewqas zî xorîn a. Ma keyeyêk vênêne ke çar lajan û keynayêk ra pê yena, nameyê aye Leyla(Taraneh Alidoosti )yo, emir înan çewrês virnayo, înan ra teyna lajêk zewicnayeyo, di lajî vîya yî, lajêk û keyna ezeb î, pîyê keyeyê teqawid bîyo. Film xo ser o zereyê no keyeyî ra awan kena. Dêrhener zaf xorîn ra mîyanê sistema dewleta Îran de ma fetisnayiş, bênefesmendiş, şîdet, dej, tengezarî, ecizîya ferdî hem nawnêno hem zî dano hîskerdişî. Filmî ser o tîkelî ra wazêna tumelî  yanî ser o no keyeyî ra temamîya komela Îranî binawno ma. Film hetêk ra hewl dana ke krîzê ekonomîkê ewroyînê Îran de  krîz, paradoks, problem,neçarî ferdan, hetobîn ra zî hewl dana ke  zereyê sistema dewleta Îran de bi pêroyî rewşa ferdan problematize bikero.

Derhêner teyna zereyî sistemek nîyî rewşa ferdan nawnêno ma, geyrêno çareserî,  hewldano ke çareserîyêk pêşkeş bikero. Oyo ke giring o, derhêner nîgeyrêno çareserîya ferdkî yî gêrêno çareserîya sistemkî, o nêwazêno teyna çend ferdan bixelesno wazêno sistemî bi temamî bibedelno.Semeda realîzebîyayişê no bedelnayiş, derhêner şoreşo zereyînî sey çareserî pêşkeş keno.

Şoreşê zereyînî, ferdî ra dest pê keno vîlayê heme komelî beno. Fîlmî de  çend emareyê şoreşê zereyînî ney î:

Yew, vînnêkerdişê heswerî û keyfweşîya cuyî

Sehneyêk de çar birayê, mîyanê encamanê ekonomîk krîz de fetisyenî, her hetî ra ha binê şîdetê krîz de yî, her çîyê xo vîn kerdo, bat bîyî, labêla çar birayê niftikanê nerdonêk betonî de roniştî bikeyfweşî ice cream wenî. Encam çi benî wa bibî ma filmî de vênêne ke ferd heswerî û şadwerîya xo ya cuyî vîn nêkerda, melankolîk, bohem, pesimist nêbîyî.

 

Di, şoreşê cenî; subjebîyayiş û xoazadkerdişê cenî

Na filmî, teyna sinemaya Îran nîyî sinemaya dinyayê de  qod, temsîl, ezberî, klişeyî cenîbîyayiş serobin kerdî.  Film de karekter o ke tewr zaf subje ye, takekes bîya, xo azad kerdo Leyla ye. Reya verîn e ke filmek de camerdî, cenî nîyî cenî hewl dana ke camerdan bixelesno û azad bikero. Birayê Leylayî nîyî Leyla hewldana ke birayanê xo bixelesno. Tarîxê sinemayî de reya verîn a ke keynayêk lamatek dana pîyê xo ro….  

 

Hîrê, şoreşê ferdî

Birayê Leylayî Elîrizayî(Navid Mohammadzadeh) temsîlê sîstem û îktîdar senî ferdî înşa kena û temsîlê tipolojiyê kesayetî û karekterê tewr girdê komeleya Îran o. Elîriza temamîya emirê xo de tersonêk, ezîk bîyo, tim rema yo. Film de bedelnayişê, şoreşê ferdî, şiktayayişê eziktîya Elîrizayî  esto.

 

Çar, rojbîyayişê torn û merg pîyê

Sehneyê peyînê filmî de keyeyê pîrozkerdişê rojbîyayişê yew serrî ya tornêk esto, seba pîrozkerdişê her çîyî hazir o, pîyê qoltuxê de ronişte yo, cixare şimêno, Elîriza ferq keno ke pîyê înan merdo, bêveng bêveng bermêno, cixareyê nîmcetê destê ey ra gêno, çimanê pîyê xo pado,seka ke pîyê ha rakewno, seba ke pîrozkerdişê rojbîyayiş îptalî bikerî, biqedinî qe çîyêk nêkeno, çendna sanîyeyê ma dewamê pîrozkerdişê rojbîyayiş vênênî û film qedina. Karekterê pîyî mergê tradîsyonî, rojbîyayiş zî serdemêka newa temsîl kena; bi mergê pîyê tradîsyonî  merda, bi rojbîyayişê tornî, serdemêka newe û ferdêko newe  dest pê kena.

*No nuşte verî keyepela Nuhevê de amêbi weşanayiş.