Romananê Verênan Yê Kurdkîya Kurmanckî, Kirmanckî (Zazakî) û Sorankî de Nasnameyo Neteweyî

                                       

Seke yeno zanayene kurmanckî de romano verên Şivanê Kurmanca (Şivanê Kurd), kirmanckî de Kilama Pepûgî û sorankî de zî Pêşmerge yo. Nê romanî seba çi nusîyayî? Amancê nê nuşteyî na perse rê cewabêk bivîno û nê romanan hetê nasnameyê neteweyî ra analîz û muqayesê bikero. Peynî de zî derheqê senînîya romannuştoxîya kurdkî de bi çend çekuyan bo zî fîkrêk beyan bikero.

Verê ke ez dest bi babeta romanan bika ez wazena derheqê fenomenê kurdkî de çend çîyan vaja. Kurdkî çi yo? Ma ke edebîyat, sînema, huner û muzîka kurdkî ra behs kenê ma behsê çîyî kenî? Fenomenê kurdkî yanî çîyêko ci ra vajîyêno kurdkî, mefhumêde homejen nîyo heterojen o. Kurdkî, çend lehçeyan ra kurmanckî, kirmanckî, gorankî, sorankî û lurkî (feylkî) ra vajîyêno. Kurdkî tekmerkezin nîyo zafmerkezin o. No semed ra wexto ke ma sînema, edebîyat, mûzîk û hunerê kurdkî ra behs kenî ganî ma verê cû vajî ke ma behsê kamcîn kurdkî kenî. La realîte de xeletîyêk esta; zafaneyê nuştox, roşnvîr, medya û weşanxaneyê kurdan bala xo rind nêdanî nê meseleyî ser, wexto ke behsa edebîyat, muzîk, hunerê kurdkî kenî, lehçeyêk binge qebul kenî, a lehçe ser ra kurdkî pênas kenî. Mesela kunyeya Şivanê Kurmanca de Weşanxaneyê Lîs zî na xeta kerda, seba Şivanê Kurmanca “yekemîn romana kurdî" nuşto. Raşta zî Şivanê Kurmanca romano verên o ke bi kurdkîya kurmancî nusîyayo labelê Şivanê Kurmanca tena serê xo romano kurdkîyo verên nîyo, Şivanê Kurmanca romanê kurdkîya kurmancî yo verên o. Gere Weşanxaneyê Lîsî kunyaya kitabî de romano verên bi kurdkîya kurmanckî binuştêne.

Ez wazeno verê, derheqê nuştoxan û muhtewaya romanan de malûmat bida: Erebê Şemoyî Şivanê Kurmanca serra 1935 de, Rehîmê Qazî Pêşmerge 1958 de û Deniz Gunduzî Kilama Pepugî, serra 2000î de nuşto. Derheqê romannuştoxîya kurdkîya gorankî (hewramkî) û lurkî (feylkî) de melumatê mi çin o.

Erebê Şemoyî, 1897 de dewa bajarê Qersî, Sûsûzî de ameyo dinya. O wext Qers bînê hakîmîyeta Rûsya de bîyo. Wendegehê verênî ra dima dest bi paletî kerdo. 1931î de Lenîngradê de raştê Qanatê Kurdoyî ameyo. Embazeyêka baş mîyanê înan de peyda bîya. Şinasnayişê Qanatê Kurdoyî dima dest bi xebata edebîyat û nuştişî kerda. Nuşteyê ke derheqê kurdan de nuştî, dima ra zî ê Armenîstan de çap kerdî. Serra 1937î de hetê Stalîn ra surgun bîyo, heta serra 1956î surgun de mendo. Mergê Stalîn ra pey azad bîyo, agêrayo Armenîstan. Serra 1966 de romanê xo yo tarîxî Dimdim, serra 1967 de zî xebatê xo yê folklorî Hikayetên Gelê Kurd û Rîya Bextewar weşanay. Wextêko derg Partîya Komunîste ya Armenîstanî de xebetîyayo. Xencî kurdîya kurmanckî, tirkî, rûskî, yunankî, armenkî zanayênî.

Wexto ke Erebê Şemoyî Şivanê Kurmanca nuşto hîris û heşt serre bîyo. Şivanê Kurmanca serra 1935 de Erîwan de hetê weşanxaneyê hukmatî ra çap bîyo. Labelê goreyê vateyê verênê çapa ”Özgürlük Yolu Yayınları” ke 1977 de Îstanbul de ”Şivanê Kurmanca” bi nameyê

“Şivanê Kurd” bi kurdkî û tirkî pîya weşanayo, no roman kurdkî nusîyayo la dima tercumeyê ruskî bîyo û 1935 de Tîflîs de çap bîyo. Dima Bazîl Nîkîtînî çarnayo fransizkî ser, Nureddîn Zazayî fransizkî ra çarnayo kurmanckî ser. Dima zî kurmanckî ra tercumeyê tirkî bîyo. No roman dima weşanxaneyanê bînan zî weşanayo. Weşanxaneyê Lîsî 2009 de Dîyarbekîr newe ra weşanayo. Mi çapa Lîsî wenda. Roman 162 rîpelî yo.

“Şivanê Kurmanca” romanêko bîyografîk û sosyolojîk o. Nuştoxî waşto ke bi leteyan pêroyî binawno. Wendox bi cuya Erebî, rewşa sosyolîjîke ya yew dewrî vîneno.

Şemo pîyê karakterê serekeyî yê romanî Erebî yo, cinîya ey merda, bi di gedeyanê xo ya mendo. Dew bi dew gêreno şiwaneyî, rencberîye û sewbîna çi karî bivîno keno. Wextêk ra dima zewacê xo yê dîyinî keno, nê zewacî ra çarna gedeyê ey benî, Ereb zî no gedeyan ra yew o. Şivanê Kurmanca de nê di cumleyî rewşe û qederê Erebî zaf weş terîf kenî : "Seba dewijanê nîyanênan feqîrîye sey nêweşî ya, pîyî ra derbazê lajî bena. Lajê şiwaneyî, şiwane yo." Ereb zî sey pîyê xo şenikîya xo ra dest bi şiwaneyî û xulamtîye keno. Qederê pîyê ey derbazê ey beno. Ereb gedeyo ke biaqil, jêhatî û xebatkar o û cuya ey, cuyêka zaf balkêş a. Ereb şiwaneyî û xulamtîye ra pey, yew zimistan wendegehêk de sey xizmetkarî dest bi karî keno. Wendegehî de hem sey xizmetkarê xebitîyêno, hem zî wendiş û nuştiş bander beno, dest bi wendişê kitaban keno; komunîzm ser o çend kitaban waneno û dima beno komunîst. Seba propagandaya komunîzmî şono dewan û bajaran ra gêrêno. Ereb heto bîn ra rûskî zî tede çend ziwananê bînan zî museno, naye ser o orduyê rûsan de sey çarnayoxî dest bi kar keno. Orduyê rûsan reyde bakurê Kurdistanî gêreno û heta Entab şono. Çarnayoxî dima hetê Gurcistanî de şono keweno komunîstanê çekdaran mîyan. Gelek serran şer keno. Rîyê sadiqîye û zerrîrabîyayîşê xo ra ordu de rutbeyê fermandarî gêno.

Romanî de şenikîya cuya Erebî ra behs beno heta ke o beno hîris serre. Mekanê romanî sabît nîyo, mekanî tim goreyê rewşa Erebî bedilîyênî. Ereb heta ke dewe ra nêvejîyayo mekan dewêka da-des kîlometreyî Qersî ra dûrî ya, ewca yo la wexto ke Ereb dewe ra vejîyêno şono bajaran de gêreno mekanî zî ey reyde bedilîyênî. Yanî romanî de zaf mekanî estî. Romanî de zeman serra 1900î ra dest pêkeno heta serra 1920î dewam keno. O wext de Qers bînê hukmê Rûsya de yo. Kes şîyêno vajo ke o wext kurmancî se ra se dewan de ciwîyênî, heywanan weye kenî û citkarî kenî, ê ke nê di karan nêkenî yenî bajaran de karê xulamtîye kenî. Feqîrîye, têkîlî û rewşa axayan û dewijan, ciwîyayişê dewî, bi kilmîye rewşa sosyolojîke ya kurmancan; rewşa polîtîkaya ê dewrî, zergûnbîyayîşê komunîzm û zîhnîyeta însananê ê demî romanî de ameyo teswîrkerdene.

Rehîmê Qazî serra 1925î de dewa Gwigcelîya ke kewena mîyanê sînoranê heremê Mukrîyanî de ameyo dinya. Baku de Unîversîteya Kirovî de beşê tarîxî qedênayo. Serra 1954î de tezê xo yê doktora "Tewgêra Azadîya Kurd û Qazî Mihemed" nuşt. Eynî unîversîte de dersê tarîxî dayî. Çarês serrî bi nameyê " Kurdistan"î rojnameyêk veto. Serra 1991 de Baku de dinyaya xo bedilnaya. Tirba ey Baku de ya.

Rehîmê Qazî hîris û hîrê serrîya xo de Pêşmerge nuşto. Pêşmerge 1958 de Erîwan de çap bîyo. 2007 de hetê Zîya Avcî ra açarnîyayo kurdkîya kurmancî, weşanxaneyê Lîsî weşanayo. Roman 116 rîpelî yo.

Pêşmerge romanêko polîtîk o. Romanî de zeman çend serrî verê awanbîyayişê Komara Mahabadî yo. Mekanê romanî dewa Kanîsewza û çend dewê bînî û Mahabad o. Feqîrîye, têkîlîya axayan û dewijan, zulm û zordarîya axayan, axayê ke hetê dewlete gênî, neteweperwerîye, azadbîyayiş û pêşmergetî babetê romanî yî. Pêşmerge seba neteweperî, azadîya kurdan û seba afirnayişê hişmendîya neteweperwerî nusîyayo.

Keyeyê dewijêk de xela esta, çîyêk nêmendo ke kulfetê ey biwerî. Axayê dewe dest nayo heme çîyê ey ser. No dewij wertê zimistanî de hera xo gêno, şono îziman de. Wazeno îziman bibirno bero bajarî de biroşo û pereyê ke bikewî ey dest, bi ê pereyan çend kîlo şeker, çay, rûn û ardo biherîno. Hende ke vewre zaf varena îziman birnayiş ca verdîn, xo bi zor bela erzeno eşkeftêk. Dewij eşkefte de lajê xo Pirûtî fikirîyêno, xwezîya xo bi lajê xo ano ke werekna nika ey het bibîyênî. Nuştox dewijî eşkefte de verdeno, tîya ra agêrêno hîkayeya Pirûtî ser. Pirût xortêko pêt, biaqil, jêhatî yo, kîşta dewanê înan ra aşiqê yew kêneke beno. Maye û pîyê ey şonî kêna wazênî, kêna danî bide, o zî zewacê xo paweno. La rojê xebere gêno ke kêneke xo aleqnayo. Cigêrayîşan dima bander beno ke axayî tecawizê kêneke kerdo û no semed ra kêneke xo kişto. Pirût û birayê kêna Şêrko plan kenî ke axayê bikişî. Planê kiştişê axayî ra ver Pirût û çend embazê xo vernîya çend pasdaranê Îranî birnenî, înan kişenî, dest nanî tifingan înan ser. Pirût û Şêrko bi serkewtişî planê xo realîze kenî; axayê kişenî. Kiştişê axayî ra pey şonî Mahabad de tewrê pêşmergeyan benî. Pirût demî ra pey mîyanê pêşmergeyan de beno fermandar.

Deniz Gunduz serra 1976 de Gimgim de maya xo ra bîyo. 1994 de Unîversîteya Anadoluyî de dest bi wendişê beşê tarîxê hunerî kerdo la dima no beş ca verdayo. Dima eynî unîversîte de beşê sosyoljî qedênayo. Deniz Gunduzî serra 2018 de Unîversîteya Artukluyî dest bi masterî kerdo, nika bi kirmanckî tezê masterî nuseno. Îzmîr de, 1996 de wexto ke temsîlkarîya Weşanxaneyê Komelî kerdêne dest bi nuştişê kurdkî kerdo. Xora vervateyê Kilama Pepûgî de zî nuseno ke ey 1996 de dest bi nuştişê nê romanî kerdo. Deniz Gunduzî serra 2004 de Weşanxaneyê Vateyî ronayo. Kilama Pepûgî ra teber nê eserê ey weşanîyayî: Hîkayeyê Koyê Bîngolî, Kırmancca (Zazaca) Dil Dersleri, Soro, Xapxapok û Kaleşnîkof.

Deniz Gunduz, Kilama Pepûgî vîst û çar serrîya xo de nuşta. Roman serra 2000î de Anqara de hetê weşanxaneyê Vartan ra neşr bîyo. Roman 536 rîpelî yo, vîst û di beşî yo û peynî de yew ferhengek zî esto.

Kilama Pepûgî romanêko tarîxî yo. Hedîseyê tarîxî yê ke serranê 1890 ra heta 1920 Kurdistanê Vakurî de, derûdorê Gimgimê de qewimîyayî ca gênî. Nê hedîseyan merdim bi kilmî şêno wina bi name biko: Pêrodayîş û mucadeleyê mîyanê eşîra xormekan û cibran, kerdişê Alaya Hamîdîye, qirkerdişê armenîyan, talankerdişê dewan, erîşê armenîyan yê dewanê kurdan ser o, herbê Sariqamişî, îşxalê rûsan, ciwîyayîşê dewe, têkîlîya dewijan, têkîlîya kurdan û armenîyan. Kilama Pepûgî seba ke hedîseyê tarîxî nêrî vîrraşîyayîş nusîyayo. Amanc hemberê xovîrrakerdişê tarîxî vindertiş o.

Bînê hakîmîyeta Împaratorîya Usmanî de mîyanê eşîranê xormekan û cibran de pêrodayîş esto. Cibrî, Îbrayîmê Talîyê xormekijî kişenî. Lajê Îbrayîmê Talî Zeynel Îstanbul de Mektebê Eşîre de waneno. Mergê pîyê xo dima agêreno welat. Zeynel ke agêreno welat keweno qesasê

pîyê xo dima, cengê mîyanê eşîran hîna girr beno. Tira dime hedîseyê romanî kewenî têmîyan, xêncî çend beşan romanî ma Zeynelî beşê peyênî yê romanî de vênenî.

Nasnameyê neteweyî çi yo? Hîşmendîya neteweyî çi ya? Kurd çi yo? Kurdistan çi yo? Kurdistan kura yo? Hîşmendîya bindestî çi ya?

Nasnameyê neteweyî, bi xeleqîyayîşê hîşmendîya neteweyî peyda bena. Hîşmendîya neteweyî zî bi hayîdarbîyayişê bindestî û koletîya xo û netewa xo xeleqîyêna. Peydabîyayîşê hîşmendîya neteweyî waştişê xoserî û azadbîyayişî yo yanî redkerdişê bindestî û koletî yo.

Mîyanê yew netewa de nasnameyê cîya-cîyayî mavajî sey komelkî, sinifî, dînî, mezhebî, cînsî, îdeolojîkî ûsb estî. Nasnameyo neteweyî heme nê nasnameyan ra corêr o ke prensîbanê ey ser o komelî pê kerdo û yewbînî qebul kerdo.

Gelek reyî gama ke yew milet bena wayîrê yew nasnameyê neteweyî û ê nasnameyî bi dezgeh û sazgehan bi hêz kena, êdî koletî, bindestî, hakîmîyeta hêzanê xerîban qebul nêkena û xoser manena xo bi xo îdarê kena û bi yew hawayo azad ciwîyêna. Prosesê xeleqnayişê nasnameyê neteweyî çîyêko asan nîyo. Gelek wext lazim o, no prosesêko derg û dila yo. Nasnameyê neteweyî mîyanê ferdan û kategorîyanê cematkîyanê ê miletî de ca de vila nêbeno. Mefhumê miletî dinya de hîrê sey serrî yo ke esto la hema zî mîyanê kurdan de prosesê xeleqnayişê nasnameyê neteweyî dewam keno. Hişmendîya neteweyî heme grûb û tebeqeyanê cematkîyan yê kurdan mîyan cayê xo nêgirewto. Coka netewperwerî ê kes û grûbê ke wayîrê hîşmendîya neteweyî yî înan ra yena meydan û neteweper zî ê ke goreyê na hişmendîye ciwîyênî înan rê vajîyêno.

Seke ma cor ra zî terîf kerdbi nasnameyê neteweyî heme nasnameyanê bînan ra corêr o. Netewa kurdan hetê ziwanî ra qiseykerdoxanê kurmanckî, sorankî, lurkî, kirdkî û gorankîyan ra, hetê bawerîya dînî ra sûnî, elewî, êzdî, yarsanan ra û hetê komelkî û fikrî ra babet-babet sinif, fikir û îdeolojîyan ra yena meydan. Kurdbîyayiş nasnameyo corên o û neteweyî yo û nasnameyê bînî ziwanî, dînî, mezhebî, sinifî, fikrî ûêb cêrnasname yî. Nika goreyê nê kontekstî ma hetê nasnameyan ra hîrê romanan ra biewnî.

Eke ma hîrê romanan de nasnameyan kategorîze bikerî, do çend kateogorî bivejî orte? Nasnameyê komelkî, eşîrî, mezhebî, sinifî, îdeolojîkî û neteweyî. Nê nuşteyî hîrê romanan de nasnameyê neteweyî xo rê kerdo problem coka romanan de ez do tena nasnameyê neteweyî ser o vindero.

Şivanê Kurmanca de, zafane nasnameyê komelkî, sinifî û îdeolojîkî estî. Demê nê romanî de nasnameyê neteweyîya kurdan hema baş zergûn nêbîyo. Hetê nasnameyê neteweyî ra Şivanê Kurmanca de nasnameyê kurdan çin o nasnameyê kurmancbîyayîşî esto. Romanî de kesêk Erebî ra perseno: Ti kura ra yî, kamcin miletî ra yî. Xoşinasnayîşdayîşî de Ereb, xo bi nê cumleyan pênas keno: "Wextê ewî ji min pirsî, -tu ji kîderê yî, çi milet î, û min caba wî da, gotêda, ez ji welatê Qersê me, xwe jî kurmanc im." (r. 128) Ereb xo sey kurd ney xo sey kurmanc dano şinasnayene.

Şivanê Kurmanca de tena hîrê cayan de çekuya "kurd" virêna. Şaro bîn Erebî sey kurd name keno. Reya verêne de Ereb hetê kurmancan ra sey kurd yeno namekerdene. Wexto ke semedê

propagandaya komunîzmî ra şono dewan û bajaran de gêreno Dîgor de çîyêko wînayîn yeno sereyê ey ser de: "Gava ku ez hatime dikaneke Dîgorê, min xwara nan bikerîya, teva li kuçê difîtande min, li min dikenîyan. Hineka dikire gazî:"kurd, kurd" û didane çêra..." (r.115) Reya dîyine zî hetê rûsan ra sey kurd yeno namekerdene. Rojê hevalê ey gama veng bido ey, ci ra wina vano: " Hevalê Şamîlov, ez zanim, mêrê kurd zafe mêrxas in û wekî soz dan, tu carî xayîntîyê nakin. (r.131) Reya hîrêyine de zî serra 1924î de partîya bolşevîkan gazî ey kena, ci ra vanî: "Ji tariqa 1918-salêda tu firqeçî yî, kivş ê, wekî tu gerekê herî Kavkazê nava kurda bixebetî." (r.150)

Şivanê Kurmanca de çi Ereb beno çi karakterê bînî benî tu karakterî de hîşmendîya kurdbîyayîşî çin a. Hetê hîşmendî neteweyî ra hema hîşmendîya kurdbîyayişî şarî mîyan de vila nêbîya. Romanî de tu karakterê zereyê xo de bo zî xo ra nêperseno çira ma bindestî rûsan î? Ereb maye û pîyê xo mîyanê vêşanî û têşanî de verdeno şono gelek serran seba komunîzmî lej keno. Sebebê wîna kerdişê Erebî o yo ke o hema nêşêno neteweyî bifikirîyo, Nasnameyê ey yê sinifî hîna aver o. Romanî de behsê kurdanê kurmancan beno, zafaneyê kurdê kurmancî dewan de ciwîyênî, heywanan weye kenî. Perwerdeyê wendiş û nuştişî ra dûrî yî. Tena derdê înan debera înan a.

Kilama Pepûgî de giranîya di nasnameyan esta: Nasnameyê elewîyan û kurmancan. La mîyanê elewî û kurmancan de lej û pêrodayiş esto. Hema mîyanê grûbanê cîya-cîyan de merdim rastê nasnameyê neteweyî nêyîno. Kilamê Pepûgî de tayê kesan de hişmendîya neteweyî esta. Wexto ke Zeyno xormekî wazeno wargehî ra biremo şêro welatê xo. Hemedê Cibrî hetkarîya Zeynî keno la o fehm nêkeno ke çira Hemed wîna keno, coka ci ra perseno:

-Ez seba qesasê pîyê xo remeno Hemed. Ti ke naye zana, qey alîye dana mi heyran."

Hemed ebe nêmhuyayiş va:

Dawa mi dawade bîna heyran, ez nikuno dima aşîre. Dawa mi dawa Kurdistanî ya. (r.72)

Yewna rey sereyê Zeynî hukmatî de keweno bela, xo erzeno bextê yew keyeyê cibrî, no cibrî wina hetkarîya Zeynî keno:

To ke xo resna ci virniye meşo lewê Îbrayîmê Milijî. Şo çê zamayê dê, wa o, to bero lewê dê (...) Zamayê dê kî fikrê ma ser ra wo. O kî welatparezê Kurdistanî yo. Ancax o to bixelesno ra. (r. 299)

Romanî de zaf cayan de çekuyê "kurd û Kurdistan"î virênî la wexto ke kesî romanî ra biperso: “Kurd çi yo, Kurdistan ça yo?” Roman cewabêk nêdano ma. Eke merdim muhtewaya nê romanî ra biwazo kurdan terîf bikero, kurd ê kesê ke xo sey elewî û kurmanc terîf nêkenê ê yê; ê kesî zî bajarî yî, têkilîyê înan derûdorî sewbîn kesan reyra estî.

Zemanê Şivanê Kurmanca û Kilama Pepûgî têkeweno, hetê mekan ra zî nê di romanî çend cayan de hempar î. Beşanê peynî yê Kilamê Pepûgî de behsê îşxalkarî zulm û wehşeta rûsan beno, nê wext de Ereb zî sey çarnayoxî orduyê rûsan de xebitîyêno. La Şivanê Kurmanca de qet behsê nê zulm û wehşetî nêbeno.

Pêşmerge Kurdistanê Rojhelatî de derbaz beno Kurdistanê Rojhelatî ê wextî ra heta nika zî ha bînê hakîmîyetî Îranî de yo. Zemanê romanê Pêşmergeyî, zemanê Şivanê Kurmanca û Kilamê Pepûgî ra vîst serrî pey o. Şivanê Kurmanca û Kilama Pepûgî de kurdî zafane dewan de ciwîyayênî la Pêşmergeyî de kurdî hem dewan hem zî bajaran de ciwîyênî. Bajarîbîyayişê kurdan, tesîrêde musbet netewîbîyayişê înan ser o kerdo.

Karakteranê dinyaya romanî de hişmendîya bindestî, hişmendîya neteweyî ameya afirnayene. Hişmendîya neteweyî zî azadîwaştişê karakteranê romanî de xo bellî beno. "Hemû hewlên di mejiyê Pirût ew bûn ku, bi serbestî bijî û bindestiya tu kesî nake.... Şêrko jî dixwest bi serbestî û bi azadî bijî, lê ne bi xwe bi tifinga xwe ve li çiya û banîya..." (r. 81) Hîşê Pirûtî de lebatê bi serbestîciwîyayiş û tu bindestî qebulnêkerdiş esto. Şêrko zî koyan de bi tifing ney wazeno dewa xo de bi yew hawayo azad biciwîyo.

Sey di romananê verênan Pêşmerge de tena çend kesî ney mîyanê zafaneyê komelî de nasnameya neteweyî vila bîya. Pêşmerge de tena nasnameya neteweyî vila nêbîya, seba azadîya neteweyî hemberê îşxalkaran amedekarîya cengî, ronayiş û afirnayîşê dezgeh û sazgehan zî esta. Semedê ney ra hêza çekdarîya Pêşmerge û Komela awan bîya. Rîpelanê verênan yê romanî de ma vînenê ke bandorê pêşmergetî senî axayanê polê dewlete tersneno û senî bawerî û hêvî dana dewijan: "Ew rojnameya Kurdî ya li Mahabadê derdikeve lîsteya hemû axayên ku xizmet ji Şahînşahî re kirine, nivîsandibû. Navê te di ser ê tevan re bû. Rojnameyê we welatfiroş û kasealêsê ber deriyê paşa binav kiriye. (r. 33) Amancê awankerdişê Komela zî romanî de wîna yo: "... Komele ji bo azadî û îstîqlala Kurdan hatiye avakirin. Îdîa dike ku, dibê malê miletê Kurd di destê wî de be, bi zimanê xwe xeber bide, seneet, avahî, kultur û karên tibbî li Kurdistanê pêşde biçe. Komele dixwaze cendirme û ajanên biyanî hakimiyeta xwe li ser mileta Kurd rakin, muqedesat, urf û adetên Kurdî neyên rencîdekirin... " (r. 84)

Pêşmerge de mîyanê neteweya kurdan de yewbîyayişê nasnameyê neteweyî û ziwanî yeno afirnayene, cîya-cîya bajaran, mezheban, eşîranê Kurdistanî ra kurdî yenî tewrê pêşmergeyan benî:" ... ji xelkên cihê cihê yên Kurdistanê pêk hatibûn. Mirov di nav wan de Hewşarî, Sablaxt, Barzanî, Şikakî, Seqizî, Kirmanşahî û yên din didît û her kesî bi devoka aliyê xwe xeber dida û hemûyan jî ji hev fehm dikirin. Çimkî zimanê tevan Kurdî bû. Armanc, bîr û baweriya tevan hev bû, yanê rizgariya Kurdistanê bû." (r. 105)

Romanê Pêşmerge de zî zaf cayan de çekuyê "kurd û Kurdistan"î derbaz benî. Eke ma romanî ra; kurd çi yo, Kurdistan kotî yo, bipersî, sey romanê Kilama Pepûgî cewabêk nêdano ma. Pêşmerge de hetê pênasekerdişê erdê Kurdistan ra problemêk esto. Mesela kurdê ke Kurdistanê Başûrî ra ameyî tewrê pêşmerge bîyî, nê kurdî sey " kurdê îraqê" (r. 104) yenî pênasekerdene.

Wexto ke ma hîrê romanan hetê nasnameyê neteweyî ra muqayesê bikerî, ma vînenî ke tena Pêşmerge de nasnameyê neteweyî esta la netewperwerîya ke Pêşmerge de ya zaf hetan ra biproblem a. Şivanê Kurmanca de merdim nêeşkeno nasnameyêk netewî ra behs bikero. Kilama Pepûgî nasnameyê netewî tena çend karakter û kesan de esta, hama mîyanê şarî de vîla nêbîya. Kes şêno bireso na netîce ke sey gelek miletanê bînan, fikrê neteweperwerîya kurdan zî têkilîya bajaran reyra vejîyaya meydan û goreyê nîsbetê na têkilîye aver şîya.

Goreyê konjuktoro ke kurdî ewro ha tede yî ganî felsefeya romannûştoxîya kurdkî netewperwerî bo. Bi seserran o ke kurdî bîndest î; nêşêyî xo azad bikerî, seba ke kurdî xo bîndestî ra azad bikerî ganî hunerî bi taybetî zî romannûştoxîya kurdkî netewperwer bo. Bîndestî ancax şîyênî bi netewperwerî xo azad bikerî.

No nuşte na hûmareya Kovara Vateyî de weşenîyayo: