Çawa dahatûya zimanê me bi gedeyên kurdîaxêv re pêwendîdar e, di heman demê de pêşeroja edebiyata me jî bi nivîskar û şairên ciwan rê pêwendîdar e. Ji ber wê di edebiyata kurdî (kurmancî û kirdkî) de bi baldarî berhemên nivîskar û şairên ciwan bişopinîn, zêdetir jî giringiyê bidin wan. Du ji wan nivîskarên ciwan yek Hesen Ildiz û yek jî Omer Faruk Baran e, her du jî ji bo dahatû û geşepêdana romana kurdiya kurmancî hêviyan geştir dikin. Mesela di helbesta kurdiya kurmancî de jî Yehya Omerî heye. Ez ê pêşî der barê romana Omer Faruk Baran Şeveke Îstismar de û rojek din jî der barê romana Hesen Ildiz Qal de fikir û hîsên xwe binivîsim.
Omer Faruk Baran, kesekî piralî ye: helbestvan, blogger, kovarger, fotografkêş û rojnameger e û herî dawî romanek nivîsiye. Ji zû de ez dixwazim der barê fotografkêşiya wî de nivîsekê binivîsim lê min heta niha derfet nedît ku vê xwesteka xwe bi cih bînim. "Tiştên ku ne di kareya fotograf de ne, fotograf tam ew tişt e." Sontag der barê wateyê fotagraf de pênaseyeke wisa dike û fotografên Omerî vê pênaseyê di nava xwe de dihewînin.
Şeveke Îstismar, yekem romana Omer Faruk Baran e, 33 rûpel e ji Weşanxaneya Avestayê hatiye weşandin. Şeveke Îstismar ez dibêjim qey ne tenê di edebiyata kurdiya kurmancî de, her wiha di edebiyata giştî ya kurdî de romana herî kin e. Heta dibe ku kurttirîn romana dinyayê be. Li dû weşandina Şeveke Îstismarê, der heqê romanbûna wê de di nava edebiyata kurmancî de mineqaşeyek çêbûye. Aliyek dibêje roman e û aliyekî din jî dibêje ne roman e. Hinek jî nikarin di nava tu kategoriyê de bi cih bikin. Ez Şeveke Îstismarê wekî reşnivîsa romanê dihesibînim. Ez ê sedemên xwe di pêş de îzah bikim. Lê bi vî hawî jî mirov dikare wekî romanê bihesibîne. Çimkî di çaxa postmodernîzmê de wate û naveroka têgehan serobin û berovajî bûye.
Edebiyat çi ye? Bi min, edebiyat rih pifî tiştan dike. Tiştên herî mekanîk jî dema ku dibin malzemeya edebiyatê di wan de jî rihek peyda dibe. Aliyekî wî yê Xwedayî heye. Tiştan zindî dike. Zewqa edebî bi peydabûna rihî re têkildar e. Li gel peydabûna rihî çêj, zewq tehma edebî çêdibe. Lê di her nûser û şairî de rihê edebiyatvaniyê tune ye. Lê di Omerî de rihê edebiyatvaniyê heye. Omerî, çi tişt dibe bila bibe, dema ku der heqê wî di tiştî de nivîsî, di wî tiştî de pêşî rihek, li dû wî jî zewqa edebî peyda dibe. Wekî nivîsên bloga Omerî, Şeveke Îstismarê jî zewqeke edebî da min. Piştî çend rojên ku ez di nava aciziya can de bûm, xwendina romanê aciziya can ji min paqij kir, kêfa min anî cih. Ez dikarim bibêjim ku li seranserî romanê zewqa edebî heye, min qet nexwest roman xelas bibe.
Zimanê romanê, zimanê rojane yê nesansurkirî; bidijûn, mîzahî, îronîk û sade ye. Xwîner dikarin di gelek ciyên roman de bikenîn û bikin tîqetîq...
Roman di şeveke Amedê de, di kafe û kuçeyên Ofîsê de dest pê dike û di oteleke li aliyê Deriyê Çiyê de diqede. Dibêjin Qers li dû bûyîna mekana romana “Kar” a Orhan Pamuk prestîjtir bûye û feraset û îmaja wê guheriye. Bi min, Şeveke Îstismarê jî kuçe û kafeyên ku ji romanê re bûne mekan, di çavên xwînerî de prestîjtir, xweşiktir û watedartir kirine.
Tê serê her takekesî; di kolanekê de, di kuçeyekê de, di kafeyekê de, di nava qelebalixê de û di mekanên din ên civakî de li gorî meyla zayendî cuda dibe, mirov cara pêşîn rastî yekî/ê tê, tenê di nava çend kêliyan de wî/wê dibîne lê ditîna çend kêliyan zewqek, çêjek û kêfeke bêhempa dide mirov... Mirov wî/wê kesî/ê ew qas nêzî xwe dibîne, dibêje qey ji mêj ve ye wî/wê nas dike, eşqek, xwesteka bihevşabûnê, nasînê û vexwarina çayek û bîrayekê di dilê mirovî de bişkoj dide lê belê di karakterê sereke yê romanê de xwesteka kişandina fotografên memikan çêdibe. Mirov dixwaze bikeve dinyaya wî/wê, ji her aliyî ve wê dinyayê nas bike. Mirov careke din nebîne jî wextekê mirov li wî/wê difikire, bi hêvîya dîtina careke din dişewite... Feylesofê fransiz Alan Badiou li ser wan rastîhevhatinan disekine, dikole, problematîze dike, giringîyê dide, hêja dibîne.
Li civaka ku em lê dijîn, normên ehlaqî û civakî çendî ku rasterast ne qedexekirî bin jî, di mêjiyê takekesan de wekî tabû û qedexekirî tên qebûlkirin, lewma jî bi gelemperî mirov cesaret nake ku biçe û bi kesê ku ji xwe re nêzîk dibîne re qise bike, niyeta wî/wê çi dibe bila bibe niyeta xwe bibêje. Civak nahêle ku takekesên wê azadane bi hev re bikevin pêwendîyê. Ji ber wê yekê, niyeta xwe ya baş an xirab nikarin ji hev re aşkera bikin, arezûyên me di dilê me de diçilmisin.
Romana Şeveke Îstismar jî li ser wê pirsgirêkê ava bûye. Vebêjê berhemê bi xwe jî karakterê serekî ye. Di kafeyekê de karakterê serekî û hevalekî xwe rûdinin. Karakter, di maseyeka din a kafeyê de jinekê dibîne, memikên jinê dilê vebêjî dihelînin... Arezûya kişandina fotografê memikên jinê di wî de çêdibe. Mijara romanê li ser pêkhatina wê arezûyê hatiye hûnandin.
Mijara romanê, ji her aliyî ve ne kîlîtkirî ye, vekirî ye, asoyeke berfireh di mêjiyê mirov de vedike û îlham dide... Mijara ku nûser dikare ji gelek aliyan ve îstîsmar bike. Karakterê sereke hewldana wî heye ku biçe cem jinikê, niyeta xwe ji wê re bibêje. Dema ku di nava kafeyê de rûdine, ji bilî maseya ku jin rûniştiye, rûniştvanên din hemû mêr in. Ji ber wê newêre biçe. Jin ji kafeyê derdikeve, karakterê sereke jî bi dû wê dikeve. Li ciyekî nêzî wê dibe lê tiştek diqewime û rêça jinê winda dike, texmîn dike ku jin çûye kafe-sahafeke nêzî wan. Dema ku diçe kafe-sahafê, texmîna wî rast derdikeve, di kafe-sehafê de rastî nasekî xwe tê. Ji ber nasê xwe nikare biçe cem jinê, jixwe piştî wextekî kin zilamekî montkesk tê, hemû planên karakterê sereke têk diçin. Mesela heke li cem zilamê montkesk biçûya û niyeta xwe ji jinê re bigota gelo dê çi biqewimiya? Heke di kuçeyê de an di nava gel de an jî xwe qet nebetilanda û li kafeya ku cara pêşîn rûniştibûn biçûya biaxiviya û niyeta xwe ji jinikê re bigota gelo çi dê biqewimiya? Encameke çawa dê derketa? Ji vê encamê dê riyên nû yên çawa derxistana? Jixwe li dû lêgerîna bersivdayîna van pirsan aliyê pevxistî yê romanê dest pê dike.
Arezû, pêkneanîn, tirs... Alîyekî pêkneanîna wê arezûyê biyolojîk û psîkolojîk e, aliyê din jî bi dîn, ehlaq, zordariya civakî, zayenda civakî, hiqûq û "partiyê" re pêwendîdar e. Pêknehatina arezûyan, di xwe de fetisandin çawa bandor dike li ser kesayetî û karakterê mirovan? Karakterê sereke çima nikare biçe cem jinê û arezûya xwe pêk bîne? Ji ber tirsan. Wekî tirsa lêdanxwarinê, tirsa tawanbariya tacîzkariyê, di medyaya civakî de tirsa îfşakirinê, tirsa reaksiyona tund a jinê, tirsa recmkirina civakê, tirsa polîsan, tirsa "partiyê" (dema ku mijar kurd in partî jî dikeve nava wan)... Tirs ne hêmayeke takekesî ye, hêmayeke sosyolojîk e.
Şeveke Îstimar ji ber van sedeman wekî reşnivîsa romanê maye: Şeveke Îstismar hema hema romaneke realîst e. Aliyê romanê yê pevxistinê hema hema tune ye, tenê di beşa dawî de hinek pevxistinî heye. Şeveka rasteqîn a jiyana nivîskar e, karakterên romanê nehatine înşakirin, hevalên rasteqîn ên nivîskar in. Mijara romanê bicîanîna arezûya kişandina fotografê memikên jinekê ye, di seranseriya romanê de jî mijar tenê tê teswîrkirin. Aliyê pevxistinê, kûrbûn, vekolandina li ser mijarê û analîzkirina wê ya zanistî tune ye û têkilîya wê ya li gel dîn, ehlaq, zayendîya civakî, zordarîya civakî, hiqûqî, psîkolojîk û bîyolojîk nehatiye munaqeşekirin, eşkerekirin û îzahkirin. Temamkirina reşnivîsa romanê ji vir pê ve dest pê dike. Jixwe afirînerî, tijîbûn, xwepêşxistin û kûrbûna nûser ji vir pê ve xwe nîşan dide.
Di encama romanê de tiştek nayê guhertin, her tişt wekî berê dimîne. Jacques Ranciere ji bo hunerê dibêje, "Huner bila tenê rastiyê teqlîd neke, divê rastiyê jî biguherîne."
Çima navê Şeveke Îstismar li romanê kiriye? Çi tê îstismarkirin? Bi min tiştek nayê îstismarkirin. Ji aliyê civaka ehlaqî ve arezûyên takekesan tên îstismarkirin û otosansurkirin. Takekes mexdûr in, civak mexdûrker e.
"Heta ku em bitirsin tiştek nayê guhertin.".Heta ku em bitirsin tu guhertinek çênabe jîyan û dinya her xwe carbare bike. Li hemberî îqtîdar, ehlaq û civakê em ê mexdûr bibin. Ji ber tirsê karekterê romanî nikariye qedere xwe biguherîne.
Piraniya kurdan ne bixwebawer e, ji ceribandinê ditirse, ji encamên nebaş ditirse, mukemel e, bi min, li aliyekî jî Omerî xwestiye bixwenebawerbûnê, tirsa ceribandinê û tabûya mukemelbûnê bişikîne, henekê xwe pê bike, her wiha gihîştiye armanca xwe jî.
* Ev nîvîs berî li vir hatîye weşandin : http://diyarname.com/news.php?Idx=36837
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder