Di edebîyata kurdî de piranîya
zemanê berheman li piştî salên notî ye. Zemanê ku hegemonyaya polîtîk dîyar
kirîye û dike jî. Zemanê ku em nikarîn bêyî serdestên xwe û bimewcûd û texayûl
bikin û bijîn. Ne di zemanê xwe de, em di zemanê serdestanê xwe de dijîn. Wekî
edebîyata kurdî, di sînemaya kurdî de jî zeman dibe piştî salên notî. Edebîyat
û sînemaya me bûyê hepsî vî zimanê.
Di nava sînemaya kurdî û
muzîkê û dengê de têkilîyeke xurt çêbûye. Di sînemaya kurdî de kategorîye
filmanê ku xwe li serê muzîkê û dengê ava dike, çêbûye. Mînakê wekî filma
“Klamên Niştamanê Dayîka Min” a Behman Gobadî, “Zer” a Kazim Ozî, “Were Dengê
Min” a Huseyîn Karabeyî “Dengê Bavê Min” a Orhan Eskîkoy û Zeynel Doganî û
“Kilama Dayîka Min” a Erol Mîntaşî.
Klama Dayîka Min, dram e, 103ê
deqe ye, di sala 2014ê de hatîye nîmayişkrin. Di çend festîvalê filman de
xelatên herî setketî wergirtîye.
Rewş û konjektorê bajarên
tirkan ku kurd tê de dijîn: Problema wan ê civakî û dêrûnî; krîz, tranva,
trajedî, paradoks, bêxwedîbûnî û perçebûnî wan, asmîlasyon û entegrabûyîna wan,
hewldan û berxwedanên xwebûnîya wan, di arafê de mayîna wan, qetandina aîdîyet
û bîra kolektîf… filma Klama Dayîka Min nîşanê me dide.
Di salên notîyan de nêzî pênc
hezaran gundên kurdan hatin şewitandin û valakirin û bi mîlyonan kurdanî koçî
bajaran û metropalanê tirkan kir. Mirovên ku bi salan bi axê xwe ve girêdayî
bûn li serê sibeyekê de xwe nava dinyayekî din de dîtîn; ji axê xwe ve hatin
qetandin. Ev koçîkirinê zorakî bû sedemên gelek pirsgirêkên sosyolojîk,
psîkolojîk û tibî. Mirovên ku di dorê çil salîya xwe de koçî bajarên tirkan
kirîbû li wir bûn pîr û kal lê hêj jî entegere û asmîle nebûnê, xwe xerîbe
dibînîn, hata kêlîya dawî emrê, bi hêvî û bawerîya li vegerê axê xwe dijîn.
Rojekî em bi vegerîn xwe!…
Ji hêla mijare ve di nava
Klama Dayîka Min û çend film û kurtefilmên kurdî yên din de wekî “Rêç” û
“Zimisto Vejîyo” hevbeşîyek heye. Di nav
her sêyan de karekterê sereke jinên pîr in; li lewê tirbeyê ji kurên xwe daxwaz
dikin ku wê bibin axa kal û bavan. Film ji ev daxwazê derdikevin.
Di Klama Dayîka Min de bi navê
Nîgar jineka pîr heye. Ji kurê xwe Elî ra dixwaze ku wê bibê gundê wê. Dayîkan
zorakên xwe yên ku di sê, çar salîya wan de bi xwe ra birîbû bajaran ev zarokî
mezîn bûne. Ji hêla aîdîyetê di nava dayîk û kurên wan de cûdahîyek çêbû, ne
xwedî hêman aîdîyet în. Ji ber vê di nava dayîk û kurê de krîzek û antagonîzmayek
derdikeve. Klama Dayîka Min jî xwe li
serê ev krîz û antagonîzmayê ava dike.
Çima daxwaze Elî tûneye, qet
nafikire û qet xeyal nake ku bivegerê axê xwe? Em ji daxwazê, fikirê û xeyalê
ji dev berdin çima qet fantazîyekî Elî tûneye ku bivegerê welatê xwe? Ji ber
tûnebûna daxwaz, fikir, xeyal û fantazîye Elî krîz û antagonîzmaya dayîk û kurê
çareser nabe.
Elî ne karekterê ku
entegrebûyî û asmîlebûyî ye. Elî bi kurdî çîrokan dinivîsîne. Bi xwe mamosteyê
dibistanê pêşînê lê di wextê xwe vala de mamostetîya kurdî jî dike. Di bajarên
tirkan de ji bo xwebûnê hewl û li ber xwe dide. Lê rexmî wan hemû kiryarên wî
bi axê ra aîdîyetê wî û dayîka wî ne hêman hawî ye.
Temambûna aîdîyet bi hevrabûna
ax û ziman dibe. Xwebûn jî bi ev hevrabûnê pêk tê. Adîyetê Elî bi zimanê ra
dewam dike lê bi axê ra qetîyaye. Elî bi xoşewîsta xwe ra ne kurmancî bi tirkî
xeber dide. Îhtîmalê mezin dema ku zarokê Elî çêbû, Elî bi zarokê xwe ra jî
tirkî xeber bide. Ev çaxê aîdîyetê zarokên Elî bi ziman ra jî dê biqetîn.
Ax û ziman hevdû temam dike.
Divê ax û ziman bigihêjin hev ne ziman hata cîyekî dikare li ber xwe bide çimkî
hêza wî heta asteke ye. Bifikirin malbatên herî netewperwer û rewşenbîrê kurdan
Bedirxanîyan û Cemîlpaşazadeyanî li rexmî hemû netewperîya xwe jî ji ber ku nevegerîyan
an jî neşêyan bivegerîn axê wenda bûn û neman. Problemeke mezin a din a kurdan
heye: Gelek kurd li serê axê xwe de zimanê xwe wenda dikin. Aîdîyetê zimanî bi
wan ra namîne… Piştî çend nifşan li serê xakê xwe de bibin wekî Îzmîrî,
Entalyayî.
Lê dayîka Nîgar temsîlê
temambûna aîdîyetê ye. Dayîka Nîgar bi dixwaza bi vegerê axê xwe; dixwaze
temambûna aîdîyetê xwe pêk bîne. Daxwaze
israrkirina dayîka Nîgarê temambûna bi aîdîyetê xwe ra ye. Lê haya Elî jê tûneye ku bi vê israrkirinê
aîdîyetê wê axê ra naqetîyaye, hêj jî berdewam dike. Lêbelê Elî di binhîşê xwe
de dixwaze bi axê xwe ra biqete lê dayîka wî nahêle ji ber vê ji dayîka xwe ra
dixeyîde, naxwaze dayîka xwe fehm bike.
Daxwaza dayîka Nîgarê pêk nayê
û dimire. Elî dayîka xwe li axê xwe de binax nake. Ji qetandina axe yê Elî
hetahetayî ji vir dest pê dike. Mirîyên xwe li welatê xwe de binaxnekirin tê
wateyê qetandina epîstolojîk û êdî tu aîdîyet bi axê ra namîne.
Ez ne xelet im; romanê Qesra
Balindeye Xemgînê Bextîyar Elî bû. Di ev romanê de karekterek hebû; piranîya
emrê xwe li dervê welatê derbas dike, çend rojên wî mabû bimire, vedigere li
Kurdistanê. Yekî ji wî ra dipirse,” çend
rojên emrê te maye lê tu vegerîyayî Kurdistan, gelo tu ji bo çi vegerîyayî” karekterê romanî bersiveke bi perspektîfa
temambûnê aîdîyetê dide, “min nexwast ruhê min cîyekî din lê bedenê min cîyekî
din de bimirin ji ber vê ez vegerîyam.”
Erol Mîntaş nikarîye wekî
Bextîyar Elî, perspektîfekî temambûna aîdîyetê di filmê xwe de pêk bîne û
pêşkeşî temaşeker bike. Mînak Elî karîbûya bivegere gund ji bo xwe malekî
çêbikirina lê tu caran neçûna ev malê. Mirov dema ku li gundên cografyaya
Dêrsimî(sinorê Dêrsimê ne îroyîn) digere di her gundê de hima hima wekî wîlla
çend xanî hatîye çekirin. Îhtîmale ku xwedîye wan xanîyan di çend salan de
carekî ji bo çend rojan tên gundê xwe lê
qet nebe bi vî hawî bi axê xwe ra aîdîyet çêkirîye. Erol Mîntaş qe nebe karîbû
bi vî rengî aîdîyetek çêbikirina.
Ez dixwazim pirsa xwe dubare
bikim çima Elî qet nafikire ku, xeyalek û fantazîyek wî tune ye ku bivegere li
xwe, li vir bi cî bibe. Elî kî ye? Elî ez im. Elî tu yî. Elî ew e!…
* Ev nivîsê berî li vir hatibû weşandin: https://sinemayaserbixwe.com/di-filma-klama-dayika-min-a-erol-mintas-de-hewldan-u-qetandinen-xwebune/
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder