Mûzîka kurdkî çi yo? Sey edebîyat, şîir,
hunerî, sînema û ziwan...ya kurdkî, mûzîka kurdkî zî homejen nîyo heterojen o
yanî yewtewir, yewmerkezîn nîyo zaftewir û zafmerkezîn o. Netîceyê parçebîyayişê Kurdistanî de sey
gelek qadanê bînan zafmerkezîneyê mûzîka kurdkî de zî viraziyaya. Gelo zafmerkezînîbîyayiş problem o? Bi mi
problem nîyo. Oyo ke problem o têkîlî nêdekewtişê, bandorê yewbîn nêkerdişê,
yewbîn ra xeribe bîyayiş û dûrî kewtiş û nêyewbîyayişê amacê înan o. Rojhelatê de mûzîka kurdkî bînî bandorê
mûzîkê farsî de, Başûrî û Rojawa de ê erebî û Bakurî de ê tirkî de mendo.
Problem oyo ke mûzîkê kurdkî mîyanê xo de bandorê yewbînê nêkenî; bînê bandorê
mûzîkê dagirkeranê de manênî mûzîkê Bakurî bînê bandorê Rojhelatî yan zî Başûrî
de nêmendo, bînê ê tirkî de mendo, eynî
hawa ê Başûrî bînê ê Bakurî nîyî bînê ê erebî û ê Rojhelatî zî bînê ê farsî de
mendo.
Heto bînê ra kurdî derbarê mûzîka parçayanê
bînanê welatî xo de zaf nêzan î. Parçeyêkî welatî, parçeyêk bînê yan zî
parçayanê bînanê de derbarê mûzîk yan zî huneranê bînanê de zanayişê înan
hima hima çîn o. Parçeyêk Kurdistanî, mûzîkê parçeyêke bîne
Kurdistanê de zanayişê înan nameyê çend hunermedanî ra wetêr nêşêno. Yanî
Bakurijê derheqê tarîxê mûzîkê Rojhelatê de, ê zî ê Bakurî de fehmbîyayişê înan
çîn o. Ma sey Bakurijê tarîxê mûzîkê Başûrî û Rojhelatê de se bîyo çi bîyo, çi
averşîyayişê estî, mûzîkê înan çi aste de yo, mûzîkê xo kamcîn ensturmananî
bikaranî, derbarê mûzîkê de çi xebatê aqedemik estî ma nêzanî. Mîlletê caverdî hunermendê kurdan zî derheqê
mûzîkê parçeyanê bînanê de fehmeyê înan zî çîn o. Nayê ra mûzîkê her parçayê Kurdistanê yewbîna
ra xeribe(yabancılaşma) û cîya bî û dûrî kewtî.
Gelo hata nika parçayanê bînê welatî de
derbarê mûzîkê de çi xebatî viraziyayî? Çend kitabî, maqaleyî û nuşteyî
weşanîyayî? Babete înan çi bî? Derbarê mûzîka kurdkî de kesî ke nê xebatî kerdî kam î? Parçayanê bînê
welatî de hata nika bi temamî derbarê mûzîkê de kovarêkî yan zî kovarî
weşanîyayî? Hata nika parçayanê bînê welatî de derbarê mûzîkê kurdkî de zanayişê û
hîşmendîya ma çiqas esto? Eka ma Bakurijê ra xo ra xeber bidi; Bakurî de gelek
kesî mûzîka kurdkî kenî la derbarê mûzîkê de çend xebatê arêkerdişê deyîran,
kilaman, lawikan estî la hetê zanistkî û teorîk ra Bakurî de hima hima xebatî
çîn î? La Bakurî de çîyêko zaf weş û
tarîxî qewimiya, Bakurî de reyêka verîn ke derbarê mûzîkê de bi safî kovarêka
mûzîkê bi kurdkî vejîyîyêna.
Kovara Ziryabê , kovara mûzîka ke Bakurî de
reya verîn a ke bitemamî bi kurdkî weşanîyêna; kovarêka kulturîya mûzîk a çar
aşman a û hûmara aye ewilin aşma Eylûlê 2018ê de vejiyaya. Tê de vîst û panç nuşteyî estî.
Xêncî nuşteyêk bi kirdkî ayê bînî bi kirdaskî yî. Muhtewaya kovarê de ca hîna zaf dîyayo ropartajan û nuşteyanê
daşînasnayişan û xebaranê û çende nuşteyanê cîya-cîya.
Gelo ewro seba mûzîka kurdkî, kovarêka mûzîka
kurdkî senîn hîna farz a? Gelo ewro seba mûzîka kurdkî, kovarêka kulturîya mûzîk ferz a? Qonjektorêko
ke mûzîka kurdkî ewro ha tê de ya seba no qonjektorî kovarêka kulturîya mûzîk
farz nîya. Ewro kovarêka kulturîya mûzîk seba kurdan sunnet o, karê diyîn o. Ewro
kovarêka felsefika mûzîkî seba ma kurdan farz o, karo yewîn o.
Ewro teyna mûzîka
kurdkî de her qade û wareyê kurdkî de venganeyêka xişn esta. Nayê ra ewro seba kurdkî çi xebatî bena wa bibo, bena ke
xebatêka farz a, bena ke xebatêka sunnet
a, wa bibo wa xebatêka bêfonksîyono bo la ancî zî zaf yan zî tayê venganeyê kurdkî miney pirr
kena, pîroz a. Labela oyo ke giring o
gere ma xebatêka ma kenî gere qonjektorê ke ma tê de yî, biasabet bo. Hedefê xo werte ra piro do. Çimkî ewro qonjektorêko ma tê de yî, aşkerayo
ke hêz û quwetê ma tonêk o, nayê ra gere
ma hêz, quwet û potansîyelê xo, ma
qanalîzê cayo raşt bikerî, karo xo yê yewîn rê xerç bikerî. Nayê ra ewro
seba kurdanê kovara kulturîya mûzîk nîyî; no hawa kovarêka seba kurdan sunnet
a. Kovarêka felsefika mûzîkê farz a. La
ancî zî nêkerdişê karê yewînan û farzan ra kerdişê karê diyînan-hîrînan û
sunnetan kerdiş zî baş o.
Felsefa fikrayayiş
o. Eka fîkrayayiş çîn bîyanî, felsefe zî çîn bî. Felsefe ontolojîyê xo ser o
fikrîyayişî awan keno. Felsefe teyna ser
o çîyêka nîyî ser o her çî ya fikrîyêno.
Fenomenê ke felsefa ser o fikrîyêno sînoranê înan xêzkerdiş zor, xora
îcabê zî nêkeno. Fikrîyayişê zî bi persanê perskerdişê dest pê keno. Felsefe kî keno xo...
Çira kovarêka
mûzîka kurdkî ya felsefik ferz a?
Bi kurt û kurmancî
seba ke ma kurdî ser o mûzîka xo de
bifikirî; persan bibipersî, ciperskerdişan, kendişan û mûnaqaşayanê bikerî ma
re kovarêka mûzîka felsefikî ferz a. Teyna qada mûzîkê de nîyî sey qadana
romanî, şîir, tarîx, sînema... de ma rê kovarî felsefik farz î, heyatî yî.
Hata ewro ma ser o
mûzîka xo de çiqasê xorîn, heray û wirdi wirdi fikrîyayî? Mûzîka Kurdkî çi yo? Vengê,
vate, tema û ensturman muzika kurdkî çi yî? Dînya de cayê mûzîk kurdkî kora de
yo? Mûzîka kurdkî senî badorê keno goştarîkerdoxanê? Mûzîka kurdkî kamcin hetan ra şona? Têkîlîya edebîyata, şîîrê kurdkî û mûzîka
kurdkî çi yo? Sînema de rolê mûzîka kurdkî yî? Mûzîka kurdkî mana çi yo?
Fonksîyonê mûzîka kurdkî çi yo? Têkîlîya mûzîka kurdkî û kulturî kurdan senî
o? Mûzîka kurdkî hîşmendî, qrakter û
kesayetîya kurdan senî virazêna? Gere mûzîka kurdkî xo ser çi ya awan
bikero? Amaca mûzîkê kurdkî çi yo? Muzîka
dagirkeranî goştarîkerdişê senî têsîr keno ruhê ma û hîşa ma? Tarîxê mûzîka
kurdkî çi yo?
Seba ke ma no persanî rê bigêrî cewaban ma rê
kovarêka felsefika mûzîk ferz a.
Ewro Mûzîka
kurdkîyê Bakurî ewro ha senîn rewşêka de ya? Bi mi ewro mûzîkê kurdkî ha
qrizêke de yo. Qrizê derabîyayişê tradîsyonî û ontolojîko xoradûrîkewtişê,
xoraxeribebîyayişê. Mûzîka kurdkîyo bêteknolojî, wextê ke mûzîkê kurdkî
biteknolojî dir kewto têkîlî mûzîkê kurdkîyo bêteknolojî yanî verîteknolojî xo
teknolojîze nêkerdî, biteknolojî mûzîkêke newe kewto mîyanê mûzîkê ma yo
bêteknolojî. Yanî tradîsyona mûzîka ma ya se serranê nêşêyî xo modernizê bikero.
Onabîyayişê mûzîkê kurdkî de qrîzê derabîyayişê tradîsyonî û ontolojîk erdî
meydanî. Hînî ma goreyê tradîsyon û
raştîya komelê ma nîyî goreyê bandorê teberî- dagirkerî mûzîkê kurdkî viraziyîyêna. Onakerdişê zî bi
xo qrizê ontolojîk o. Qrîzê derabîyayişê
tradîsyon û ontolojîk ra zî sey mûzîkê arabesk mûzîk û komelêka arebesk û
tewşûmewşî vejîyayê ortê. Ewro çend
hunermendî hayîya înan no qrîzê ra esta, hemverê na rewşê de xo ver ro danî.
Seba ke ma qrîzê derebîyayişê tradîsyon û ontolojîk çareser bikerî ma rê
kovarêka mûzîka felsefika kurdkî ferz a.
Ewro herkesê
mûzîke kurdkî de çînbîyayişê û nêbaşîbîyayişê
berhemanê neweyan ra û avernêşîyayişê gêre û lome keno. Sebebê
çînbîyayişê berhemanê neweyan no qriz o.
Kî ke tradîsyona xo nêzano mumkîn nîyo ke kî çîyêko newe bêrî meydanî.
Yanî kî ke kihên nêzano kî senî newe
biafirnênî? Mûzîka baş çi yo. Semada ke averşîyayişê, derbarê
perspektîfa mûzîkê başî de û newekerdişê mûzîkê ma, ma rê kovarêka mûzîka
felsefika kurdkî farz a
Ma kurdî hata ewro
ma teyna ser o mûzîka xo de nîyî ma ser o tu çîyêke xo de nêfikriya. Xora
bindestî ona yew çî ya. Bîndestî xo ser o nêfikriyayiş. Çimkî seba bindestêke
xo ser o fikrîyayişê nêno tehemullîkerdiş û deyaxêkerdiş. Eka mawazênî xo
bîndestî ra rizgarî bikerî, ganî her çîyê ra verî ma ser o xo yo dest bi
fikrîyayiş bikerî. Çi edebîyat beno çi
sînema çi zî hunerî bînî benî, tu hunerî qasî mûzîkê bandorê nêkeno komelî, aye
ser o hûkumdarî nêkeno û şekil nêdano bide.
Nayê ra eka ma wazênî xo bîndestî ra azad bikerî, her çî ra verî ganî ma mûzîke xo
bibedelnî. Hata ma mûzîkê xo nêbedelnî ma nêşî xo bîndestî ra azad bikerî.
Semada ke ma xo bîndestî ra xo azad bikerî, ma rê kovarêka felsefika mûzîk farz
a.
Destpêke de mi dîyarî kerdbî, mûzîkê parçeyê
bînê welatî yewbîn ra durî kewtî û
xeribe bîyî. Parçê welatî mîyanê xo
derbarê yewbînî de nêzanî. Semeda ke
mîyanê mûzîkê çar parçayê welatî nêzdîyê yewbînî bêrî, yewbînî rê xerebe nêbî û
mîyanê xo de mûzîke netewî ya kurd awan bikerî nayê ra ma rê kovarêka felsefika
kurdkî ferz a.
Eka Kovara
Ziryabê, xo bikero kovarêka mûzîka felsefîka kurdkî, qetîyên derabîyayişê
tradîsyonî newe ra bêro awanbîyayişê , qrîzê ontolojîk bêro çareserkerdişê,
mûzîka kurdkî xo zaf averî bêro, berhemê baş, neweyî bêrî afirnayişî, mûzîka
kurdkî qada gerdûnî de xo bikero gerdûnî çimkî potansîyel û cewherê mûzîka
kurdkî esto ke ney realîze bikero, mûzîkê netewî ye kurdan awan bibo û kurdî xo
bîndestî ra azad bikerî. No çîyî ke ez
vano werekna mîyanê çend rojanê de biviraziyênî. La seba reazlîzebîyayişê no
çîyanê prosesêko derg û dila lazim o.
Weşanayişê
kovarê Ziryabê ra dima lijnayê
weşanayoxî kovarî, eşkera kerde ke mûsabeqaya
xelatdayişê nuştişê deyîran bidî.
Bi mi musabeqeya xelatdayişê nuştişê deyiran viraştiş raşt û ca de nîyo.
Eka musabeyeqê virazênî gere na musabeqa
derbarê xebata zanista mûzîka kurdkî bibo, no xebatê maqalê, kitabê yan zî
projêk beno. Nayê ewro problem kurdan deyirî nênî nuştiş çîn o la vîzêr ra hata
ewro hima hima xebatêk zanistkî derbarê mûzîka kurdkî de qet çîn î.
Bi çi tewire beno
se wa bibo ez kovarê Ziryabê rê emiranê
se serranê wazêno. Hêvî keno sey gelek kovaranê kurdkî çend hûmara dima ra,
emire aye zî nêqediyo. Çi kovarê Ziryabê bena çi kovarêka bîna kurdkî bena gere
her kovarê de heme ziwananî kurdkî ra edîtorê û redaktorê bibo. Reyna ez hêvî keno ke redaktor û edîtorê
kurdîya zazakî zî kovarê de ca bigirî.
Barêke û mîsyonêka ez wenono kovara Ziryabê gelo
kovara bişo no barê biwegîro û no mîsyonê bêro ca?!..
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder