14 Şubat 2020 Cuma

Xeyalkirina "Handa"yê û rastiya wê




Pirtûka duyemîn a rêzeçîrokan a Sîdar Jîr "Handa" di sala 2018'an de Weşanxaneyê Lîsê weşand. Berhem 109 rûpêl e û ji huvdeh rêzeçîrokan pêk tê. 
Qehremana berhemê Handa bi tena serê xwe di jûrekê de dijî. Di derbarê Handayê de em nizanin kî ye, çi ye, çend salî ye, paşerojeke çawa jiyaye, çima di wê jûrê de ye û çawa hatîye wir. Bi bîranînan jî em rabirdûya Handayê baş fêr nabin. Tenê hin bîranînên wê nîşan didin ku Handa berê şervan bûye lê em wê jî nikarin bi zelalî îspat bikin. Dîsa em baş nizanin jûr jûra çi ye; min di destpêke got qey jûr, jûra girtîgehekê ye. Pê de pê de ez tê gihîştim ku jûr ne ya girtîgehê ye. Di şibakeya jûra ku Handa tê de dimîne re, çemek xuya dibe. Têkîlîya Handa û dinyayê bi vê şibakeyê çêdibe. Mekana berhemê her çiqas jûreke teng be jî carna Handa bi xeyalan diçe cihên dûr. Wekî nasnameyê û mekanê, paşeroja wê jî lê dimîne. Em sedeman nizanin; bes encamê dibînin. Encama paşeroja Handayê.       
Nûser di nava jûrê de encamên paşerojê, yanî dema niha, têkîliya wê û kelûpelên di jûrê de; tiştên wekî sindoq, şeh, mifte, neynik, çarşef nîşanî xwîner dide. Dema ku behsa têkîliya Handayê û kelûpelên jûrê tê kirin, Handa bi kelûpelên xwe re dikeve nav bîranînan. Ji rewşa Handayê û têkîliya wê ya bi kelûpelan re meriv tê derdixe ku Handa di travmayê de ye û dêrûnîya wê têk çûye.
Handa di rewşeke travamatîk de ye. Di seranserê berhemê de Handa herî zêde tirsê hîs dike, ditirse. Dêrûniya wê têk çûye lê rewşa wê tê romantîzekirin. Romantîzm çi ye? Tirk dibêjin "Sen neyîn kafasini yaşiyorsun?" lê, romantîzm ew e! Xweşkirin e, ji rastiyan dûr e, di mêjiyê xwe de çêkirina dinyayeke derewîn e… Leheng nikare rewşa ku tê de ye bi aqilê xwe binirxîne. Jixwe ji destpêka berhemê heta dawiya wê vegotin û hewayeke romantîk heye. Her tişt romantîze dibe. Wekî têkçûn û êşê...   
Bi min, di bin vê romantîzmê de “veşartin” heye. Naxwaze rastiya xwe bibîne. Kompleksa ji xwe veşartinê ye ev...  
Qelsîya berhemê di vegotinê de jî diyar dibe. Ji serî heta paşiyê, ji xeynî beşekê, şêwe heman e.  Şêweya vegotinê xwe çarbare dike. Dema ku behsa sindoqê dibe, dema neynik, lembe, textê razanê tên pênasekirin jî ev yek naguhure. Wekî vegerên li dem û dewranên berê, şêwe jî romantîk e.
Di Handayê de teswîrkirina karakter, mekan û tiştan heta ku şêwe tê li dubareyan asê dibe, baş e. Lê gava ku şêwe dibe kopyaya beşên din, çîrok xwînerên xwe aciz dikin. Ji aliyê din ve jî zimanê nûserî pir qels e û xwe nade hîskirin. Di dawiya berhemê de xwîner, karakter bi kûrahî hîs nake. Leheng çend rojan ligel xwîner najî...   "...rengê spî, êş û janên reş ên beden û giyanê wê ji nû ve dest pê dikirin." Ji qelsbûna ziman qesta min ev e: Ev yek êş û janên Handayê nikare bi min bide hîskirin. 
Bi ya min nûser çîrokên xwe bi azadî nenivîsandine, otosansûr kiriye. Ji ber wan jî tekst kûr nebûne. Nûser her çiqas xwestibe çîroka binhişê Handayê binivîse jî pir kêm caran ketiye binhişê wê. Bi piranî ji derve ve qesta karakterê kiriye û ew jî heta cihekî ye. Ango bi kûrahî neketiye binhişê Handayê. Handa qet bi xwe re neketiye hesabdayînê, muhasebeya emrê xwe nekiriye, bi poşmaniyên xwe re neketiye şer.  
Handa di jûrekê de bi tenê dijî lê nûser li têkîliya wê û bedenê wê kûr nebûye. Pir caran neynik di mirov de şoqekê çêdike. Dema ku extiyarbûnê tîne bîra însanan, mirov zû zû cesaret nake car din li neynikê binêre… lê di çîroka Neynikê de qet tiştekî wisa çênabe, neynik nerehetkar nîn e û hatiye romantîzekirin. 
Dema ku mirov bi tena serê xwe be gelek caran tiştên zayendî tên bîra mirov. Jinbûna Handeyê, fantaziyên wê yên seksê qet nayên vegotin. Nûser di têkîlaya Handa û bedenê wê de ji xwe kûr nebûye, têkîlaya her duyan hatiye romantîzekirin. Diviyabû nûser curetkar û bêhedbûya, karibûya bêotosansûr biketa binhişê karaktera xwe. Ji ber wê, ji realîteyê gelekî dûr ketiye.
Di edebiyatê de li ser kûrbûn û kolandina bîstekê yan jî tiştekî meseleyek girîng e. "Masumiyet Muzesî"ya Orhan Pamuk li ser tiştan, "Kayip Zamanin Îzînde/Li Pey Demên Jidestçûyî" ya Proustî jî derbarê lê kûrbûn û kolandina kêliyan hatiyê nivîsîn. Di Handayê de jî mijareka zor û zehmet heye; mekan teng e û di wê mekanê de bes çend heb kelûpel hene. Nûser dil û xeyal kiriye li wan bikole û li ser wan kûr bibe. Di Handayê de mekan jûrêk e, ji wê mekanê huvdeh çîrok derketine. Her kelûpela di jûrê de bûye çîrokek. Çîrok bi hev re têkîldar û girêdeyiyê hev in. Xeyal û rastî, binhiş û derhiş, hêmayên mîtolojîk dikevin nava hev.
Tiştên ku Sîdar Jîr armanc û xeyal kirine ku binivîse baş in lê negihîştiye armanca xwe, xeyala xwe pêk neaniye. Sedemên wê jî qelsî û nekûrbûna şêweya wî, ne curetkarbûna nivîskar e. Heger Sîdar Jîr bibe nivîskarekî curetkar û bêhed, ew ê çîrokên baş binivîse. 
Handa û lehengê Gulên Şoran a Eta Nehayî Las...  Pêşnîyaza min, yên ku Gulên Şoran xwendin bila Handayê jî bixwînin. Yên ku Handa xwendin jî bila Gulên Şoran bixwînin. Lewra ger xeyal û armancên Sîdar Jîr biçûna serî, bawer dikim ku wî yê jî berhemeke wekî Gulên Şoran baş binivîsanda. 
Kîjan nivîskar an jî şairê kurd dibe bila bibe divê bengîperest, curetkar û bêhed be. Heta ku ji wan tê bila "bêexlaq" bin. 
James Joyce bi vî awayî bû James Joyce…
* Ev nîvîs berî li ser malpera Diyarnameyê hatîye weşandin: http://diyarname.com/news.php?Idx=36800

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder

Li Bakurê Şoreşa Romana Dagirkirina Tarîtîyê ya Bextîyar Elî

                                            Ez dibêjim qey cara yekem e ku   nivîskarek soranînivîsê Başûrê welat, li ser Bakurê welatê ...