14 Şubat 2020 Cuma

Şiîra Hezê ya Arjen Arî: Xweteslîmnekirin û Berxwedana Li Dijî Bêhezîyê




Di têgihîna metodolojiya dîroknasiyê de zêdetir li ser kartêkirinên bûyerên mezin tê rawestan. Lê têgihîna metodolojiya dîroknasên wekî Fernand Braudelî berevajiyê vê yekê ye; ne li ser kartêkirinên bûyerên mezin, zêdetir li ser ên bûyerên biçûk hûr dibe û vedikolîne. Wergera Arthur Rimbaud û wergerên din, kovarên Zarema, Wêje û Rexne, Folklora Kurdî, Psychology Kurdî û hwd. û Klubên Xwendina Kurdî dê tesîreke çawa bikin? Em dikarin mînakan hê zêdetir bikin.
Dema ku mirov karekî kir, xebateke pêk anî dixwaze di cih de encamek pêk were û tesîra xwe nîşan bike. Lê hin tişt dûmahîkê karîgeriya xwe nîşan didin. Eliezer Ben Yehuda dema ku dijiya qet bawer dikir ku tesîra xebata wî dê zimanekî mirî zindî bike û paşê jî ew ziman dê bibe zimanê dewletekê. Kovara Tîrêj di sala 1979’an de dest bi weşana xwe kir, bi tevahî çar hejmar derket lê bi çar hejmaran di dîroka edebîyata kurdî de bû qonaxeke girîng. Di dema belavbûna kovara Tîrêjê de kê bawer dikir ku tesîreke wisa dê bike? Ji ber wê divê em kurd tu carî xwe radestî bêhêvîtî, bêbawerî û tiraliyê nekin û dev ji xebatên xwe bernedin, xebatên xwe roj bi roj geştir bikin û bibin serî. Çimkî kovara Tîrêjê nîşanî me dide ku xebatên pir biçûk dikarin tesîrên mezin bikin. 
Nifşa Kovara Tîrêjê ji Mem Ronga, Berken Bereh, Malmîsanij, Rojen Barnas û Arjen Arî pêk tê. Ew pênc "tîrêjên" kovara Tîrêjê ji hev baştir û kamiltir in, taybetmendiyên her yekî ji hev ciyawaz in. Ez dixwazim di vê nîvîse de hewil bidim ku bi tenê li ser şiîra “Hezê” ya Arjen Arî bisekînim.
Di sala 2015’an de ez rastî li şiîra “Hezê” ya Arjen Arî hatibûm ku Omer Faruk Baran ev şiîr li ser Youtubeê belav kiribû, Wê demê ji hêla derûnî ve ez di nava rewşeke pir xirab de bûm. Çawa ku têkîliya min bi helbesta Hezê çêbû, hê di guhdarkirina yekem de min hîs kir ku rewşa min a derûnî hat guhertin. Ez ji vê rewşê filîtim. Hezê dilê min terk kiribû. Min bi saya vê helbestê ji nû ve hesta hezê kir. Ji wê demê heta niha tesîra vê helbestê li ser min qet kêm nebûye. Ez bi vê helbestê dijîm, ez dê bijîm jî.

“Li hezê digerim bi dilekî mişt hez
 Nebînim, bi ser ve nebim jî ez
 Ez ê ji dû venegerim…"

Şair di van risteyan de bi biryardarî û bi awayekî jixwebawer, mîsoger û zelal, amanca xwe eşkere dike. Şair li hezê digere, dixwaze bêkêmasî hezê peyda bike. Encam çi dibe bila bibe; serkeftin an jî ne serkeftin qet ne di xema şairî de ye, dilê wî, aqilê wî, rihê wî, bedena wî, çavên wî, destên wî, lingên wî, bi temamiya hêbûna wî ji bo vê amancê ye. Tu îrade, hêz, qewet nikare şairî bi serê derziyeke jî be ji amanca xwe vegerîne.
  
“Li hezê digerim, hezeke wusa:
 Safî, sebîl… ne miqabili tiştekî…”

Şair di van risteyan de heza ku digere çawa pênase dike? Di nava evîn û hezê de ciyawaziyeke çawa heye? Bi min, lixweşhatin û kêfjêrehatin qonaxa yekem a hezê ye, evîn jî dawîtirin qonaxa wê ye. Çawa ku di nava lixweşhatinê de potansiyela hezê heye, bi heman şiklî di her hezê de jî potansiyeleke eşqê heye. Eşq, derîaqil e lê di hezê de aqilbûn anku rasyonalîte heye. Ji ber wê yekê her hez nikare xwe bike eşq. Eşqê, Şêxê Senan kiribû şivanê berazan, çiya bi Ferat dabû kolandin. Eşq, ew qas deraqil e... Ciyê ku aqil heye li vir eşq tune ye.  Kapîtalîzma îro ya dinyayê xwe li ser aqilê ava dike û wekî her tiştê hezê jî rasyonalîze dike; hez di nava rasonalîteyê de hatiye hepiskirin. Krîtera yekem a rasyoneliya kapîtalîzmê; berberî, bergîdan; berjewendî ye. Di kapîtalîzmê de tu tişt bê berjewendî nayê kirin. Hez bi berberî û li gorî berjewendiyan pêk tê. Heza ku şair digere, ji hemû berjewendiyan hatiye şûştin. Heza şair xwerû, heqîqî, jidil, pak, nexirabûyî, zelal, ron, bêberberî û bêberjewendî ye. Şair hem xwe teslîmî heza kapîtalîzma berjewendperest û biberberî nake, û wê red dike hem jî dixwaze hezê ji girtîgeha kapîtalîzmê azad bike. 

“Ya ku zanim; hez nebe, heyat gwîzeke pûç e.
 Hez nebe; jiyan goka li ber devê qalûç e:
 Eware eware, derbeder”

Di van risteyan de bersivên van pirsên me hene: Şair çima li hezê digere? Mirov û jiyan bê hez çawa ne? Ciyawaziya bihez û bêheziyê çi ye? Wateya jiyanê çi ye? Çawa jiyan tê watedarkirin? Di navbera hez û wateyê de têkiliyeke çawa heye? Şair dizane ku jiyan bê hez bêwate ye, vik û vala ye, tê de kêf, zewq, çêj, tam, şadî û şahî tune ye, wekî zeviyeke bejî û beyeban e. Jiyana bêhez ne di rê de ye; astengî, dijwarî, qeda û bela pir in. Mirovê bêhez bêamanc, nizane çi bike,  di nava jiyanê de winda bûye, li ba ketî ye, di nava bêwatebûnê de difetise. Lê jiyana bihez, ne wisa ye. Hez tiştan watedar dike. Hez a ji xwe, ji mirovan, ji dinyayê, ji jiyanê, ji xwezayê, ji heywanan, ji tiştan... Dema ku mirov ji tiştekî hez kir, wateya wê diguhure. Hez watekirin e. "Xwedê hez e." Dema ku hez bê dîtin dê çi biqewime? Xwedê bê dîtin û hîs kirin... Hezistan welatê Xwedê ye.

“Li hezê digerim
Di dilê welatekî de li vî diyarî
Min ji welatekî hez kir, hinekî ji j’ vî bajarî
û paşê, dîsa ji welatekî: mîna nanekî çar parî!..
Tavildê welatê ku ev çend min jê hez kir; ji êşa pir, ji giriyê pir, mirinênpir… hezê li şûntaziyekê ew terk kir, û wî jî hez bi gorî Xwe kir bi yek carî!
Li hezê digerim, niha…”

Şair di van risteyan de ji welatekî çarperçe hez dike. Edî hez dibe azadiya welatekî bindest. Li gel hemû êş, girî û mirinên welatekî bindest dîsa jî dev ji hezkirina wî bernade. Ji bindestbûna wî nareve, nefret û fedî nake. Li dû hemû têkçûnan, windakirinan, kuştinan, şikestinan... dîsa jî dev ji hezê bernade. Di welatekî bindest, dagirbûyî, perçekirî de xwe teslîmî bêheziyê nake. Lêgerina xwe ya hezê didomîne.

“Dibînim heza berxikê l’ dû makê …
Dinêrim li çivîkê hêlîn li ber helakê!"
"Dizanim; dengê xwezayê ye hez
Herikîna avê, guvîna bê, xuşîna spîndarê…"

Di van risteyan de şair heza ku di xwezayê de heye dibîne. Xweza hez e. Hunermend ew kes e ku vê yekê dibîne û dibihîze. Bi riya hunerê em dikarin vê hezê bibînîn û bibihîzin. Hunermed heza xwazayê nîşanî me didin. Muzîka Klasîk xwe li ser dengan ava dike. Ev mûzîk heza ku di nava dengan de ye bi me dide guhdarkirin. Resim jî heza ku di dîmenên xwezayê de ye nîşanî me dide. Lê di qada hunerê de heza xwezayê zêde nebûye mijarê berhemdariyê.
Mirov di emrê xwe de çend car dikare hez bike? Bi piranî yek car… Birhan Keskin di helbesteke xwe de dibêje; “kalbim, anla, bitti mevsim/bir başka yolcu yok sana" (dilê’m, tê bigihêje, qediya demsal/tune ye rêwiyeke din bo te) Dibe ku mirov nikare ji kesekî din hez bike lê Arjen Arî jî dibêje; xwe radestî bêheziyê nekin, dev ji hezkirinê bernedin. Şair jiyaneke, dinyayeke, temeneke bê hez qebûl nake, red dike, li hezê digere…
Rancierre ji bo amanca hunerê gotibû; "huner ne bi tenê teqlîda jiyanê dike, divê jiyanê biguhere jî" Helbesta “Hezê”, jiyanê teqlîd û tesdîq nake, jiyanê diguherîne; nêrîneke, fameke, îzaneke, jiyaneke nû çêdike. Ev şiîr êdî dikare di dilekî kevir de, hezê ji xwelîyê, ji hîçê ji nû ve zindî bike. Çima em "bi dilekî mişt" hezê najîn? Takekesên modern giringîyê nadin hezê, paşguh dikin. Hestê ku em herî zêde najîn çima ne hez e lê tirs, şayîş û nefret e? Dema ku mirov hez dike dixwaze bibe nemir lê dema ku hez nekir dixwaze tune be. Divê em hezê geş bikin, ji ber ku “hez nebe, heyat gwîzeke pûç e.”
* Ev nîvîsê berî li vir hatîye weşandin: http://diyarname.com/news.php?Idx=39039

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder

Li Bakurê Şoreşa Romana Dagirkirina Tarîtîyê ya Bextîyar Elî

                                            Ez dibêjim qey cara yekem e ku   nivîskarek soranînivîsê Başûrê welat, li ser Bakurê welatê ...