Edebîyata kurdî de munaqeşeyê problema
qalîte û zaf yan zî tunêk nuştiş esta!...
Tonî vonî, nuştox çi hende zaf binuso, qalîteya berhemanê ey ê hende kewno,
tonî zî vonî nuştox çiqas tunêk binuso, qalîteya berhemanê ey ê hende berz û
geş beno. Labêla ez sey her dîyan zî nêfikrîyeno, qalîteya berhemanê nuştoxêk
goreyê zaf yan zî tunêk nuştiş nîyî goreyê
sermîyanê; background, kapasite,
potansîyelê ey dîyar beno. Qewetê ey çi hende ra vejeno çi hende ra nevejêno. Eka
nuştoxek wayîrê potansîyel û kapasiteya pîl o, qewetê ey esto ke hîna zaf
binuso, o wext gay ke hîna zaf binuso labêla eka kapasite ey çîn a o wext zî
gay kewa taye binuso. O ke muhîm o nuştox hemvera kapasiteya xo de çiqas
objektîf û hayîdar o. Tonî nuştox estî
mersela des berhemî nuştî la her berhemê înan ya ê verînan ra xirabêr yan zî
tekrarê înan o labêla qe hemvera xo de objektîfî nîyî ke tim ha eynî awe de asnawî kenî. Tayê nuştox sermîyanê înanê zaf dewlemend a
labêla seka ke hayîya înan sermîyanê înan ra çîn a, yan zî rîdî qelbî, sistî,
tembelî, bêmotîvasyonî ra sermîyanê înan
nêbena da-des, da-vîst berhemî, aye xo dir benî mezelî.
Edebîyata kurdî de çend nuştox
estî, seba ke zaf nênuşto, seba înan kî xwezîya xo anî, kî vanî, “werekna hîna zaf binuştêne” Nînan ra yew zî Murad Canşad o. Şert û mercê ke
Murad Canşadî ha têde yo, wa hetêk de bî, kî ke Murad Canşadî wanenî kî xo de vanî, “ werekna
ey hînî zaf binuştênî:Werekna ey teyna
nîyî hîrê kitabanê hîkayeyan ey da-vîst roman binuştênî.”Tewr verî kitabê hîkayeyan
ê Murad Canşadî Xafilbela (2008), dima ra Hesê Mişî(2013), tewr peyîn zî Waştî(2015) amê weşanayiş.
Serra 2018 de zî Mem û Zîn a Ehmedê Xanî kurmancî ra açarnabi kirdîyî. Verîcû
mi mi Xafilbela û Hesê Mişî wendibî, bi zanayiş mi nêwaştî, newe ke Waştî
weşanîyaya cade o wext ey biwano û kor bikero. Xora kurdî de wendoxê başî bê nuştox î.
Kitabê Waştî ra nat ,heft serrî
yo ke qe berhemêk ey nêno weşanayiş.
Heft serrî yo ke ma wendoxan qelema xo ra mehrum verdano. Beno ke ey gelek
berhemî nuştî la rîdî konjektorê hepîsxaneyî ra nêşêno înan biweşeno û çap
bikero. Tersa mi ya gird û qesebato mino
giran o yo ke mala ey bînra nuştişî ra fek ver ra nêdayo!...
Weşanayişê heft serrî ya Waştî ra
dima mi o rojêke germê hamnanê Amedî de wendî. Gelek hetan ra erjîyêno û erja yo ke merdim
ser o Murad Canşadî de binuso. Nayê ra no nuşte de ez hewl bido ser o kitabê
Waştî de fikir û hîsanê xo binuso. Waştî de des û hîrê hebe hîkayeyî estî. Her
hîkayeyê ey bi teyna serê xo erja ya ke, kî ser o bifikirî, bido têverro, qal
bikerî û binusî çimkî:
Yewîn, her hîkayeyê ey de zaf
hetan ra seba wendişanê tewir bi tewiran malzeme esto; Hetê sosyolojîya komela
ma ra , tîpê komelîyê ma ra, problema yê sosyolojîk, psîkanalîz ra...
Kî şîyênî hîkayeyê Sanika Biza
Sîsê û fîlma Das Experimet(2001) bidî têvêro wendişêk bikerî; rîsteyêka şaîr
Şukrî Erbaş esta: “ Çîyo ke ma nêşênî şekil bidernî, ma şekilê ci gênî.” Na
hîkayeyê de zî proplematîkêka felsefîka xorîn esta. Riste Hetê dîyakletîka
efendî û kole, serdest û bindestî de şîyênî ser o na hîkayeyê de wendişêk
bikerî. Na hîkaye zaf manêna rewşa ma yê
kurdkîcuyoyoxanî û kurdkîcuyoyoxanî, ê
kurdan û tirkanî, gelo kamî bibo sey
êbînanî?
Hîkayeya Hesappersayîş de
teswirkerdişê bajarê Îstanbulî, cuya rojane ya unîversîte, sosyolojî û
psîkolojî, otomatîkbîyayiş û xotekrarkerdişê, trajîkomîkê rewşa çepê tirkan
esto. Ziwanê ma ke amê bajarî fetîsyêno,
xeneqîno çimkî habîtatê ziwan ma bajar nîyî dewî yo, bajarê ziwanê ma çîn o.
Murad Çanşadî bi na hîkayeya xo seba viraştişê ziwanê bajarî qatkiyêk kerdo.
Îtîraz hîkayeyêka yew rîpelîn a
la kî şîyênî ser o aye de wendişêko
femînst, pederşahî, qodê kulturî û
komelî bikerî.
Hîkayeyê Alo Çar de nuştoxî
vîrmendişê xo yê domantî ra bi teknîka kolajî kerdî hîkayeyê. Hetê tîpolojîyêka
komelê, sosyolojîya komelê, pabesteyê herra xo ra kî şîyênî ser o wendişan
bikerî.
Hîkayeyê Waştî de bi jîranê
henekkerdişê keynekêka naşî wanênî, wendişê aye kî dano hiwî ro. Hetê arzû û
xeyalan, waştiş û rindîya kî şîyênî no hîkayeyê ser o wendiş bikerî.
Diyîn, estetîkîya hîkayenuştoxîya
Murad Canşad zaf berz û geş a. Kî her hîkayeyê ey de hem hetê teknîk hem hetê
muhtewa hem zî hetê ziwan û karekteran
ra estetîk vênênî.
Hîrêyîne, hetê zewqa edebî ra
hîkayeyê ey zaf dewlemend î. Wendişê her hîkayeyê zewqê edebî yo biqalîte esto.
Nayê kî wendişê kirdî ra serdin nêkeno û
zewqa wendişa bi kirdî her gurêr û
berzêr keno. Ez wendişê ey mird ra nêbîno, ez bêrîya wendişê ey keno.
Çarîne, hetê ziwan ra ziwanê ey
dewlemend, ruhkurd; senteksa kurdî domînant a, hema hema qe boya tirkî nêna. Ziwanê
xo bi herêma xo sînordar û teng nêkerdo, ziwanê xo goreyê her mintîqaye kirdkî
heray û zengîn kerdo. Girîngî û giranî zaf
dayo ziwan ser o çeku bi çeku, cumle bi cumle, pragraf bi pragraf bi tîtîzî ser
o hîkayeyanê xo de xebetîyayo. Nayê ra her cumleyê ey bi tehma ziwanê ma ha
dekerdeya.
Pancîne, sey mersela, ciwîyayişêk zafanê malzemeyo
hazir bikarneno, nêkeno hîkayeyê xo, eka bikarbêro zî estetîze keno û newe ra
afirnêno û bi vatoxîya bîn saz keno.
Şeşîne, tewiranê teknîkê vatoxîya
edebîyatê bi westatî bikarano sey fotografîk, monolog, meteforîk, kolajî…
Mersela hîkayeyê Weşîya Şewe bi teknîka monolog, hîkayeyê Îtîraz bi teknîke
fotografîk, hîkayeyê Alo Çar bi teknîkê kolajî, hîkayeyê Sanika Biza Sîse bi
teknîkê metaforîk nuşta.
Heftîne, wendişê hîkayeyanê ey ra
dima bandor û têsîra înan seka çîyêko bi mezg û ruhê kî ra zeleqîyêno, kî nişênî bêrî
xo, kî cayê xo teht benî. Wendişê hîkayeyanê ey de sey darba giran, darba mergî
gamêk esta, kî resayî a gamî kî serobîn benî.
Heştîne, foksîyona tewr verîn a
hîkayeyanê ey, rexneker o, hewl dano wendox bido fikrîyayiş û resmo xişn bi
rexnekerî bido wendox nawitiş. Hîsanê wendoxî ra zaf aqilê wendoxî rê nusêno. Romantîze
û îdealîzekerdişê sernêkewtiş, binkewtiş, têkşîyayişê ferdî û komelkî, netewî
ra dûrî yo, bi rexnekerî û realîst nêzdîya meleseleyan beno. Mersela hîkayeyê Hesabpersayîş
de no hetanê xo nawnêno wendoxî.
Newîne, hîkayeyanê ey de mîzah û îronî
cayêko û rolêke girîng û domînat gênî. Hîkayeyanê xo de mîzah û îronî bê qusir
bikarano.
Murad Canşadî seba ziwan û
edebîyatê ma şensêko bêhempa yo. Bi hêvî û arzûya ke xwezî û werekîya ma ya ke
derheqê Murad Canşadî de bibo raştî. Heme şert û mercan, bêîmkanîyan û
çînbîyayişê ra ma qelemê ey ra da-vîstî
kitabanê romanan, hîkayeyan do biwanî!...
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder