Çend Notê Şaheserêk Milan Kunderayî

                                         

Reya verîn wextê lîsansê de min hewa verîn Milan Kundera wendibi. Ez xelet nêbo  romanê ey yo verîn mi Varoluşun Dayanılmaz Hafifiliği wendibi. O wextî seba ke mi teknîkên romannuştoxîya Kundera nêzananî mi roman baş fehm nêkerdibi ez nişebo dekewo dinyayê berhemî la ancî zî roman ez mest kerdibo.  Dima ra mi romanê ey yo Kimlik, Yavaşlık û bi kurmancî Nezanîn wendibi, mi yewna romanê ey wendbi nêno mi vîrî. Goreyê mi her romanê Kunderayî şaheserêko bêhempa yo.

Çend roj verî mi Varoluşun Dayanılmaz Hafifliği reyna wendi. No wendişê de hem mi roman hîna zaf baş fehm kerdî hem zî ez bi xorînî dekewto dinyayê romanî. No nuşte, notanê no wendişî ra pê yeno.

Milan Kundera, berhemanê fikrî, felsefîk nusêno. Wendox bi berhemanê ey dekewno raywanîyêka fikrî û cipersyarkerî yî. Berhemê ey zaf sade yî la sey denklemanê matematîkî zî gelemşe û komplîke yî, nayê ra zaf zor, dej, rincanî danî wendoxî. 

Mekanê romanê ey, hiş, aqilê  karekteran o. Yew sanîyeye fikrîyayişê merdim de mersela, fikrîyayişê çend sanîyeyê karekterêk de çinayî esto? Seka wazêno cewabê na persî bido ma. O wazêno dinyayê hîş, binhîş, hewn, rojhewn,teberhîş, fikrîyayiş, xeyalkerdiş  binawno ma.

Wendişê romanî nawnêno kî ke Kundera  ser her detayê romanê xo de bi tîtîzî bi rojan xebetîyayo. Seka  ne cumleyêk ne zî çekuyêk z bêluzimî romanê de çîn a.

Kundera, romanê xo konteksta têgehan,mefhuman  de nusêno, romanê xo ser o têgahan ra awan keno. Mersela romanê Varoluşun Dayanılmaz Hafifliği de romanê xo ser o  “siviktî”, “giranî”, “ruh”, “beden” ra awan keno.

Kundera, vîstna verî mi va o  romanê xo têgehan ser o awan keno la mîyanê têgehan de pêardiş û mûnitişêk virazêno; mîyanê înan cîpersyarkerdişan, analîzan keno, têkildarîyan  û detayan de sirdarîya estbîyayiş eşkera keno ke  fekê kî akerde verdêno, kî mest û efsûndar keno.

Fokusê roman Texamulnêkerdişê Siviktîya Estbîyayişê de yew, dinyayê însanê modern, têkilîya însananê modern esta. Kundera mîyanê dinyayê modern de hişê, binhîş, teberhîş, hewn, arzûyanê ferdî nawnêno ma. Eşq, zayendî, beden, ruh, siviktî, giranî problematîze keno. No romanî de Kundera, eşq û zayendî yewbînî ra cîya keno, merdim şino gelek kesan dir seks bikero la teyna şino eşiqêk kesêk bibo.  Dîyîn, sey Prag, Paris, Cenevre, Amerika ma cuya bajaran esta û koçberî no bajaran de cîpersyar keno. Hîrîyîn, welatêk, dewletêk de komînîst de ciwîyayiş senîn o? Seka Kundera waşto, no romanê xo de cewabê na persî bido. Wehşet û serobinkerîya rejîmê komînizm eşkera keno. Çar, homosantirizm rexne keno û dinyayêka post-humanizm pêşkeş ma keno. Pancîne zî, seba  heto tewr giring no yo ke, kich senî bîyo kimyaya estbîyayiş û estbîyayiş xo senî ser o kich ra awan keno banderê ma keno.

Romanê de peywenda  karekterê cenîyan de têkilîya cenî bi bedenê aye dir yeno  problematîzekerdiş, no têkilîya pêrodayişkî û krîzkî nawnêno ma. Labêla karekterê camerdanê romanî de qe têkilîya înan bi bedenê înan dir nêno problematîzekerdiş.  Mersela karektero sekereyê romanî  Thomas o, qe têkilîya Thomas bi bedenê ey dir nêna kendiş, seka qe problemêk, pêrodayişêk Thomas bi bedenê ey dir çîn o. Oyî emrê xo de nêzdî 250 cenî dir seks kerdo, la qe nêdekewto sendroma pesayîşî bedenê ey ey rê îxrenc nêno, bêîqtîdarî nêciwîyêno… Hetobin ra zî Thomas semeda ke cuya xo de 250 cenî dir seks kerdo, bi na pratîkê xo gelek êrîşkarê wendoxê keno, seka wendoxê bivaco “ez ciwîyayo ti nêciwîyayî”  Merdim şiyêno sey kêmasî û qelsî no di hetan ra Kundera rexne bikero, romanê ey sey  zayendperestê komelî pênase bikero.

Her berhemê Milan Kundera, wendişêko xorînêr û herayanêr heq keno. Çimkî romanê ey de seba dinya, ciwîyayiş,însan, xoza, gerdun, heywanan, nebatan û  çîymîyî  fikirî, hîsî, malzemeyo îdeal  esto. Nayê ra gere ma nuştoxîya ey ra mirda xo sûd bigirî.

*No nuşte verîcû keyepelê Nuhev de amebi weşanayiş.