Huseyîn Karakaş çar kitabanê hîkayeyan, kitabêk vîrmendan ra dima verî xo dayo romanî. Çend rojî ra verî bi nameyê Çê Qemerê Kejî romanê ey yo verîn weşanxaneyê Roşna ra weşenîya. Roman 183 rîpel o, 16 beşan ra pê yeno.
Mi heme kitabê Huseyîn Karakaş
wendî; tewr zaf ez zaf ez ziwanê ey ra hes keno û keyfê mi ziwanê ey ra yeno.
Ziwanê ey ra boya tirkî nêna, stentaksa kirmanckî îqtîdar de ya:
“-Law lajek, mi meke qeda û belayê xo! Ez nana di zûtika Maoyî kî
Marksî kî. Nînan kotî û kamî rê pîlîtî kerda, wa fend û felsefeyê xo înan rê
bo. Naca Çê Qemere Kejî yo! Çê ma de reyna nameyê înan megêre xo fej, ha! Pîl û
pîrê ma ma rê bes ê. Heta şina raya lane sûrane nêzan kamî ramena, xo biaçarne
îqrar û îtîqadê Raya Heqî. Duzgin qilawuz o. Cenabê Kurelê Kurrrî ma rê bes o.”
r.76
Cuya dewî, meymanperwerî, têkilîya
pîyê û gedeyan, cenî û merdeyê û birayan, şîdeta pîyî, ezîkîya mayî, îqtîdarê
pîyî,bawerî û kultur, sosyolojîya elewîtî, îstîsmarîya dîn û ferdnêbîyayiş temayê serekeyê romanê yî.
Romanê de perçebîyayiş û
raşanayişê keyeyêk; keyeyê Çê Qemerê Kejî problematîze beno, nuştox hewl dayo
sedemanê no perçebîyayişê ma binawno.
Tam wext o ke ma persa “keyeyê
Qemerê Kejî çira perçe bîyo?” bipersî. Na
persî hetobîn ra zî cewabê hêzî û qelsî, başî û nebaşî, qalîte û bêqalîteya
romanê zî bido ma.
Ma ke na persî no roman ra
persayî qelsî, bêhêzîya romanê vejîyêna
meydanî. Hetê determîzm û mûnitişê hedîseyan ra roman qels û bêhêz o. Nuştoxî,
hetê determînîzmî ra hedeseyî roman bi
heme sedemanê xo bi xorî, harayane û
bidetay nêamêyî eşkerekerdiş, fehmkerdiş û rakerdiş û hetê mûnitîşî ra
mîyanê hediseyanê roman de venganê esta û bi yewbînî temamkerî hedeseyî nêamayî girêdayiş.
Ma ke romanî ra persayî;
keyeyê-çêyeyê çira perçe bîyo û raşanîyayo? Roman cewabê “rîdî dîktatorî û
nezanî û ferdnêbîyayişê pîyê-Welîyê Çê
Qemerî Kejî keyeyî ra” dano ma. Eka Welî
pîyêko demokrat, azadîwaz, ferdî bibîyêne no keye ranêşîyênî.
Qehramanê romanî Welî yo. Ma ke
ewnîyênî karekterê ey ra o hemvera gedeyan, cenî, bira û birarza, birarkeyneyanê
xo de dîktator o, şîddetwerî yo, hêrsîn o, her waştişê xo wazêno bi qorayiş û
borayiş bido kerdişî, qe kesêk îtrazê qalêk ey nêkero, her vate bêqusir bêro ca.
Welî hawayê ke mîyanê aîle û
keyeyê xo de dîktator o nohawa nêşêno hemvera pîr û rayberan de zî wina bibo.
Hemverê înan de nêşêno bibo ferdî, mîlçewt o ; ê hende ezîk û tersonêk o. Hetê
bawerîya xo o hetê pîrêk ra yeno îstîsmarkerdişî; yeno bikarerdişî.Û no
ferdnêbîyayişê ey beno sedemê perçebîyayişê keyeyê ey. Eka Welî hemvera pîr û
rayberan de bibîyanî ferdî keyeyê ey nêamênî perçekerdişî.
Ferdîbîyayiş, biza zengur bîyayiş
o!..
Ferdnêbîyayiş çi yo? Ferdnêbîyayiş
nêşîyayişê nêyvatiş o, objebîyayiş o, nêşîyayişê redkerdiş o, serehawanênayiş
o, pênasekerdişê ez no yo, şuxulnênayişê aqilê xo yo, bi teyna serê xo nêmendiş
o, bolî bizan û pesê meşnayan ra cîyanêkewtiş o.
Ferdnêbîyayiş!...Kî şîyênî bivajî
xêncî karekterêk heme karekteranê romanî de problema ferdînêbîyayiş karekteran
esto. Keyeyê Qemerî Kejî de xencî lajê Welî
Fikrî, qe sewbîna kes nêşêyo bînê sîya pîyê xo ra bivejîyo bibo ferdî.
Wexto Fikrî keyeyî terk keno nuştox wina şîyayişê ey resm keno:
“ Zereyê xo xav û xişir şî… Hen xo rê xovero xeylê şî…Şî rest xirxal…
Rest birr… Rest tum û tirranê oyêmî… Şî rest dewanê dûrîyan. Heyf û hêrsê xo
taştişê dar û kemeran ra pêşanayişê dês û banam ra vet. Kar û gureyê ey de hem
heybet û hereşanî, hem kî barîyîna hêz û
hunerî ardênê çiman ver. Wexto ke qalçeyê xo cêveyjîya, ruhê xo kî cêvejîyaybî.
O bi her çîyê xo biyaybî di lete. No nîya ameybî nîya şiyêne. No teyna Çê
Qemerê Kejî ra nê, welatê ey ra kî ey rê biyaybî mîras…” r.113-114.
Romanî de teyna karekter ferdî
bîyo Fikrîyê topal û kerr o. Fikrî bi nêmmerdimîya hemvera pîyê xo yê dîktatorî
de sere hawa nano; keyeyê pîyê xo terk keno şono westatîya dêsan keno, debara
xo keno. Heme karekterê romanî binkewte û têkşîyayeyî, trajîk û travmatîk
î… Rexmî ferdbîyayişê xo Fikrî zî no
karekteran yew beno. Qe nêbo nuşxtoxî seba ferdbîyayişê ey o bikerdêne serkewte
labêla Fikrî bi hawayêko trajîk mirêno:
“Fikrî…Tîjîya hometî rê mineta xo kêm nêkerdêne. Her ke şewa ênî ameye,
ê bi Zelxe xo şanêne estûna wertêne ver, çila fîstêne ta, nîyazê xo kerdêne. Çi
heyf ke Fikrî endî nêşikîne xo ser ra vindero. Dejê xo giran biyayî û roje bi
roje tênêna biyêne giran. Wextêna têde
vileşîya ro astik û postik mend. Nêweşîya xo bado fam biye ke, rîşa mordemwer a. Ferê çiman
xafil de şî xow ra. Rojê, desta şodirî gina piro merd. Çê xo hen serê ê tapikî
ya mend û mend.” r.175
Xêncî Fikrî tu karekterê de ma
îmareyê ferdbîyayiş nêveynênî. Karekterê romanî seka bêaqilî, seba
çareserkerdişê problemanê xo aqilê înan çîn o, nêfikrîyêne, suwal, muhasebehê,
rexneyê çîyêk nêkenî. Her karekterê Rêzfîlma Breaking Bad çi qels çi zî pêt
bibo la ferd o; subje yo. No romanî de çi pêt çi zeîf heme karekterî obje yî.
Sey persa pêroyî gelo edebîyata
ma çend berhaman de çi karekterê xirabe çi zî karekterê başî ferdbîyayişê xo pê
erda? Edebîyata ma çiqas wendoxê şîyêna bikero ferdî?
*No nuşte verîcû keyepele Hurbini de amebi weşanayiş.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder