Notê Muhteşemtîya Rêzfîlma “Breaking Bad”

 

Rêzfîlma Breaking Bad, DYA de mîyanê serranê 2008 û 2013 de amêya kaşkerdiş, panç sezon a, 65 beşan ra pê yena. Beşa ewilîn tarîxê 20 Çele 2008 de a peyên tarîxê 29 Êlûlî 2013 de, DYA de Albuquerque ya New Mexico de amêya kaşkerdişî.

Sey fînalê rêzfîlmî 2019 de fîlma El Camino Breaking Bad kaş kerda.

Çekuyê Breaking Bad sey îdyomêk î, motomot nêna kirdkî açarnayişî. Yeno na mana;  redkerdişê otorîyeyî, rayîrî ra vejîyayîş;dekewtişê rayîrê xirabî,  otorîterî nêtersayiş,  hemvera otorîte de serîhewenayiş,   bi qanunan henekê xwe kerdiş,  qanunanî peygoşkerdiş, hemvera duzen de vejîyayiş.

Tasarimkarê projeyê Vince Giligan o. Ganî kî no merdimî zaf meraq bikerî…

Tewire: Suç, Gerîlîm,Drama, Kara Mizah.

Wextê her beşî teqrîben 47 deqa yo.

Kaykerî: Bryan Cranston(Walter White),Anna Gunn(Skyler White),Aaron Paul(Jesse Pinkman), Dean Norris(Hank Schrader), Betsy Brandt(Marie Schrader), RJ Mitte(Walter White Jr), Bob Odenkirk(Saul Goodman), Giancarlo Esposito(Gustavo Fring), Jonathan Banks(Mike Ehrmantraut), Laura Fraser, Jesse Plemons û Raymond Cruz.

Rêzfîlma Breaking Bad, rêzfîlmêk mentixî, fikrî û tasarimî ye. Fikrêk ra vejîyaye. Hetê zanistî ra raştî aye esto labêla rêzfîlm bi xo nîyî raştîya. Rejîsorê Breaking Bad fikrîyayo vato, ez   Albuquerque ya New Mexico de rêzfîlmêk kaş bikero, dest bi fîkrîyayiş kerdo. Babet û karakter dîyar kerdî. Serkarakterê ey camerdêko panças serrî yo ke musêno ke bîyo qanserî, emrê ey zaf tayî mendo. Hem seba tedawî ey hem zî mergî ey ra dima seba ke aîle ey rehet bikero pere lazim o. Nameyê serkarekter Walter White o, no camerdî zanîngehêk profoserê kîmya yo. Bi wendakarê xo yo ke name ey Jesse Pinkman o, pîya qerarê  viraştişê tîryakê bi nameyê meth danî. Bi no qerarî çi Walter pawêno,? Cuya Walter se bibo, ver bi kamcîn hetan şîro? Ma rêzfîlmî de cewabê no persanî vênênî.Bi no qerarê ey her çîyî rêzî ra vejîyêno. Qe çîyêk hînî nêbeno sey verî. Her çîyî newe ra saz beno. Cuya ey, ê aîle ey, nas û dostanê ey bînra bedelîna.. 

 

1. Merkezê rêzfîlmê de:

Eka Walter White mirda xo zengîn bibîyanî, dest bi karêk wînayîn nêkerdêne. Struktura rêzfîlmê de çînbîyayiş û qeymnêkerdişê pere û qezenckerdişê pereyî esto. Destpêkî de armanca Walter no yo ke, qasî tedavî û ameyendeyê malbata xo pere qezenckerdiş o.

Eka Walter razîye qederê xo bibîyanî se bîyanî? Eka Walter White razîyê qederê xo bibîyanî, dest bi no karî nêkerdênî, no hawa yew qerarî nêgirewtênî se bibîyanî? Hetê ekonomîkî ra tengasî bidîyênî,  nêşîyanî masrafanê nêweşxaneyî bido, mergî ey dima cenî, keyna û lajê ey zaf zehmetîyan bidînî.

Hata beşa peynîya rêzfîlmî vano, “mi  semeda aîle xo wina kerdo, mergê mi ra dima wa aîle mi rehet bikero.”  Merkezê fîlmê de seveknayişê aîle esto. Walter, ser o aîle ra xo meşru keno, etîka xo ser o aîleyê ra awan keno. Tim vano “ ez seba aîle xo wina keno.”

Înşakerdişê ameyendeyêk bê ters û endîşe esto. Walter wazêno mergî ey ra dima ameyendeyê aîle ey  tersa û endîşeyê ra azad biko. Wazêno ameyendeyêk şox û şengî biverdo.

 

Rîsk girewtiş, curetkarî û cesaretêko gird rêzfîlm de esto. Eka Walter nêbîyênî nêweş, bander nêbîyêne ke çend serrî emrê ey mendo rîskek wîna nêgirewtênî, ê hende bicesaret û curetkar nêbîyenî.  Mergî dir têrî amêyişê beno sebebê rîsk girewtişê û curetkarîya ey. Hemvera dewletî, qanunan, çeteyanê mafta de rîsk gêno, curetkar beno, serê xo wedernêno.

Breaking Bad, semeda ke  algiyan, ezberberan, qainatan, verhukmanê temaşeker şiknêna. Temaşeker her çîyî ra hînî şik û guman keno. Hetê şikberîya temaşeker aver bena. Rêzfîlmî, vênayişê ma de ma gumanbarî banderî ma kena. Hetobîn ra zî têkilîya ewnayiş û vênayişê de  çîyêk kî vênênî Breaking Bad vano, “ ê çîyî qe wîna nîyî, çîyî qe hawa ke asênî, awa nîyî.” Rîyê raştîkînê însanan ma nawnêna, maske înan erzêne; ma vênêne ke patronêk lokantayê rêzîlanî kartelê narkotîk o.

Pereyo reş esto. Walter ê hende zaf dolaran qezenc keno, nêzano senî pereyî bişofno. Pereyo reş beno belayê sereyê Walter û cenîya ey.

Sedaqatê dostane esta. Sedaqatê dostanîya Walter û Jesseyî zerrî têsîra kî kena.

Qesasî rêzfîlmî de cayêko giring gêno. Mi fehm kenê ke binê heme kerdena Gustavo Fring de qesasê xo girewtiş esto. Qesasgirewtişê ey zî zaf muhteşem beno.

Qezencker û vînkerî, serkewte û binkewte estê. Walter, serkewno û qezenc keno.

 

2. Çend hetê bîngehînê muhteşemtîyê Breaking Badî

Breaking Bad, muhteşem a, resen a, cîyawaz a, mestker a.

Kaykerdoxî, senaryo, dekor, fîctino her çîyî aye super o, kî bexlîya aye şonî.

Aye de  tewire; suç, gerîlîm?,drama, kara mizah bi serkewte amêyî şuxulnayiş û yewbîn temam kenî. No zî qalîteyê aye berzêr kerdo. Însan teyna baş yan zî xirabî nîyo, no di hetê zî însan de estê.  Cuyî, teyna yew het nîyo zaf hetîn o, teyna trajîk, dramtîk, komîk nîyo, ge beno dramtîk ge beno komîk ge beno ters ge beno şa.  Zaftewirîna aye, hetêk cuyî û dinya û ê dûalîstîya karakteranê xo mojnêna.

Fîlmê de her çîyî de kî dîlema de manênî. Hetê biedelatê û bêedelatî de, heq û nêheqî de.  Însan hem başî hem zî xirabî, senîtîya karakteran de kî di cayî benî. Rêzfîlmê de kî nêşênî Walterî  ra nefret bikerî. Walter zaf kesan kişêno, zaf xirabîyan keno labêla kî nêşênî Walter nefret bikerî. Kî didil benî. Hem zalîm o hem zî maxdor o. Hank kî nêwazênî  vîstûrê ey yo polîs Hank zî ey tepişo. La çîyêko mutleq û bê munaqeşe esto kî, viraştişê tiryakî xelet o. Na xeletî ra dima her çîyî xelet beno. Tîryakî sey baltaxiya çala gîyê yo, eka ti dekewtînî na çalî mumkin nîyo ke kî tira bivejîyî.

Zafanê fîlm û rêzfîlmê ke babeta înan tîryak o; teşwiq û handanê seks, alkol, luksî û şayînî yo. Labêla Breaking Bad no hetî ra nêdekewto klîşe û ezberanî, aye xo no klîşe ra xelesnayo, xo cîyawaz kerdo, ezber û qenaatanê temaşerker rijnêno. Ma sehneyên pornografîk, cuyêka luksî, keyf û kelebûtê pereyî nêvênî. 

Rêzfîlma Breaking Bad, sey hewnê yan zî cerebîya xirabîyêk o û anatomîye xirabî  dano nawitişî.

Eştişa gamêk xeletî pêro gamanê bînan zî xelet keno. Çareserkerdişê denklemêk de kirarîyek xeletî, xo dima ra pêro kirarîyan xelet keno. Dema ke çîyêk ser o çîyêk xelet, neraşt, neadîlî ra awan bî, her çîyî beno xeletî. Bi gamî êştişa xeletî ya Walter White zî her çîyî xelet, serobin keno û bedelnêno. Walter nêzano kura dest bi newe ra raştkerdişî bikero. Bi tîryakî viraştiş Walter pere qezenc kena la pere xora çîyêk çareser nêkeno. Her çîyî, xirapêr keno, serobîn keno. Pere her çîyî  komplîke keno, sadetî, têmîyan fînêno. Pere azad nêkeno. La bêpere zî nêbeno.

Rejîsor nêvano, “ Walter no karî nêkero”, ey nê hukimnêno, şert û mercê ke na gamî daya Walter eştiş  ma nawnêno.  Tîya ra Dewleta Ameriqa rexne keno, mesulîyeta aye ma nawnêno. Rêzfîlmê de îmajê dewleta Ameriqa baş nîyo, îdealîze û romantîze nêkeno. Îmajê ma yo Ameriqa şiknêno; Ameriqa de her kes zengîn o, kes bêperetî kaş nêkeno, her çîyî zaf weş o, sey cennetî yo. Walter White bişîyanî pereyanê emelîyat bidanî û aîle xo rê mîrasêk biverdanî karêk wina nêkerdênî, na gamî nêêştêne.

Ters û tehdîtê dewletî ser o qehremanan de zaf esta û xo dana hîskerdişî. Labêla hemverê sey DYAyî karakterê rêzfîlmî bicesaret û curetkarî, strukturanê dewletî ra sey polîs, îstîhbaratî û qanunanî hîna  jîr û aqilûyî.

Breaking Bad rêzfîlmêka matematîkî û geometrîkî ya. Ganî kî sifir xeta bikerî. Her çîyî hesap bikerî, her çîyî bifikirî. Qe îhtîmala şenik zî peygoşî nekerî. Eka merdim xeletî ra kirarîya yew +yew biko hîrê, mirêno, vîn bikero.

Breaking Bad, karakteranê û ferdanê dehayî afirnêna. Ferdan deha kena. Ma mojnêna ke potansîyel û cewherê însan çiqas gird o û ferdî ke potansîyelê xo bikarerdî senî beno merdimêko derrêzî. Beşêk de Hank vano, “eka Heisenberg (nameyê qodê Walterî yo) seba însanetî, dinya dehatîya xo xerç bikerdênî, însanetî û dinyayî ra zaf havil ey bibîyanî.”

Rêzfîlmî însanê ke bi dinyayê narkotîkê ra têkildarî, dinyayê înan, esta. Tora viraştiş, vîlakerdiş, rotiş, şimitişê narkotîk ma nawnêna;  têkilî û xebtîyayişê înan, mucadeleyê înan yewbînan dir, têkoşîna înan bi polîsan ra, polîs senî hemvera înan de xebetîyênî, sektorê narkotîkê de awuqatî û burokrasî û şîrketê globalî… Encamê bi na dinyayî ra têkilîkewtişî zî merg o, hepis o, kiştiş o, aksîyon, tehdît, tersî û endîşe yo.

*Bi rêzfîlma Breakin Bad adalet tayîn beno. Kesê ke bikewo mîyanê sînoranê bêedaletî, rêzfîlmî de qanunperestî esta;qanunî îhlalê bikero o cezaye xo vênêno, bedelê bêadaletîya xo danî û sey edaletî heme mirênî.Peynî rêzfîlm û fîlma fînalî de adalet tayîn beno.Rêzfîlmî de Ajan kiştişê Ajan Hank û embazê ey ez zaf xemgîn kerdo labêla na denklemî de merdimê  biedalet û baş zî vîn kenî.  Eka merdim adîl û baş bibo no nêno a mana ke vîn nêkeno. Eka Walter nêbîyênî xiraban qezenc kerdênî. Walter  hem edelat tayîn keno hem zî cezayê xo dano. Hetobîn ra zî Walter White Jesse zî azad keno. Teyna Jesse seba ke ciwan o, heqê poşmanî û destbikerdişê cuya neweyî daya ey yî. Azadkerdişî ra dima Jesseyî xo xelesnêno, “şensê zaf tayê însanan esto ke dest bi cuya newa bikerî.” Jesse zî înan ra yew o, o zî bi nasnameyêk newe dest bi cuyêka newe keno…

Rêzfîlmê de sebebê her çîyî aîle yo. Karakterê romanê Suc û Ceza de Raskolnîkov etîka xo ser ciwanî ra Walter zî heme etîka xo ser aîleyî ra awan keno. Rêzfîlmê de tim romantîzm û edebîyatê aîle bîyênî, aîle dinya de sey çîyêko tewr giringî bî. Gelo aîle çira ê hende giring o?  Ma ka na persî rêzfîlmî ra persayî cewabêko tatmînkar û îqnakar nêdano ma.  Hetê giringkerdişê aîle mi rê îdeolojîk yeno. Çira? Serdemo
Postmodern de çi giringîya aîle menda ke pîyêk seba aîle ê hende çîyanê xiraban bikero? Etîkêko Walter ser o aîleyê xo awan kerdo, no etîk zî sey ê Raskolnîkov bimentix û tatmînkar nîyo.

3. Mi çi netîceyî seba xo na rêzfîlmî ra vetî? 

Encaman ra hîna zêde rêzfîlmî ra  mi xo rê hîrê persî serekeye vetî. Hata qednayişê rêzfîlmî, beşa peyên ez xo ra na persî persayo, “  çira ez ê hende nêşêno jîr û biaqil bibo û aqilê xo bişixulno?” Û mi aqil û zekayê xo ra neftet kerdî.  Rêzfîlmî de herkes jîr û biaqil o, sey seleksîyona xozayî, seleksîyona biaqilî û jîrî rêzfîlm de esta, eka ti hinda serê derzîn zî hîna kêm aqil û jîrîya xo bikarbêrî, ti vîn bikerî yan zî bimirî.

Rêzfîlmê persa dîyîn ê ke tewr zaf da mi perskerdiş, “Ez potansîyela xo senî bikarbêro, ez sebikero ke ez heme potansîyel û cewherê xo bişuxulno?”

Persa hîrêyîn zî “ez senî karêk bikero ke ez bişo vajo, mi seba xo kerdî û ez vajo mi zana ke ez ha ciwîyêno.”

Fînalê fîlmî de Walter, Jesseyî ra vano, “Werekna mi ciwanîya xo de karêko taybet, gird, birîsk, bitehlîke bikerdênî, ez nêvinertênî kokimtîya xo.La ti ha ciwanîya xo de kenî.” Persa çarîn, merdim seba ke no hetî ra poşmanîya  Walter nêciwîyo se bikero, senî karêk bikero?

*Persa pancîn, “çira sînemaya kurdî de qehremanê sey Walter White jîr, biaqil, serkewte, dehayî çîn î?”

Bi pêroyî sînemaya kurdî de qehramanê maxdur, mezlum, vînker, binkewteye, têkşîyaye, trajîk û dramatîk î.  Sînemaya ma de qehramanê serkewteye, epîk, destanî, qezeencker kêm î.  Qehramanê jîr, biaqilî, dehayî qe çîn î. Ez vano sînemaya ma hama nêresaya na asteye ke no tewir qehramanan biafirno. Sînemaya ma de afirnayiş rol modelan hama çîn o. Ewro tewr zaf zî hewcedarîya netewa ma bi no tewir qehremanan esto.  Hata no hawa qehramanî nêvejîyî komele ma de kesê jîr û biaqilî nêvejîyî. Çimkî rol modelî, komele de ferdan afirnêna.

Mavajim ke rejîsorêk kurd fikrîyêno, vano, “ez wazêno ser o qezayêk, bajarêk Kurdistan de rêzfîlmêk bianco?” Persa şeşîn zî bajar û qezayanê welatî ra senî fikrî rêzfîlman bivejîyî?

 No nuşte verîcû hûmare pancîne Kovara Temaşe de amêbi weşanayiş.