13 Temmuz 2022 Çarşamba

Jinûve Nivîsandina Wê û li Dijî Teslîmbûna “Mem û Zîn”ê Serhildêrîya Abdulla Peşêw



 

Divê em Mem û Zînê  ji nû ve binivîsin!..

 

Gelo fonksîyona Mem û Zîna Xanî li ser civaka me û takekesên Kurdan çi ye? Bandoreka çawa li kesayetî, karakter, xwebûn, hiş, bixwebawerbûn, xwehîskirin, xwebîrbirina me kirîye? Înşakerîyeke çawa li struktura civakê, têkilîyên civakî û bîra me ya kolektîv kirîye?

 

Çi ji hêla civakî ve, çi jî ya takekesî ve fonksîyoneka wê ya negatîf heye. Em di nava realîteya struktura wê de hepis bûne. Ji sê sed salan zêdetir e em di wê hepsê de ne. Ji gelek alîyan ve bandora wê heye ku herem vê realîteyê ji nû ve diafirînin.

 

Ger Xanî, Mem û Zîn ne bi trajedîyê, bi têkçûnê; bi serkeftinekê xelas bikira wê çaxê bandora wê li ser civak û ferdên Kurd dê çawa bibûya?

 

Heke em bixwazin xwe ji tekerura tarîxê rizgar bikin, divê berî her tiştî em Mem û Zînê ji nû ve binivisîn. Heger ku em nenivîsin, em di nava wê de hepis bin û bimînîn tarîx jî dê her xwe tekrar bike. Herweha ne têne Mem û Zîn, divê  Destana Kawa û Dehaq, Çîroka Pepûgê, meseleya Yezdan Şêr, Qasim Begê Cibîrî, Rayber, Beko jî ji nû ve binivîsin.

 

Di peywendîya eşqê de eşqa Mem û Zînê bandoreke çawa li ferdên Kurdan kirîye?  Di arketîpê eşqên me yên nemir de Mem û Zîn heye.  Em eşqa trajîk û têkçûyî ya Memê û Zînê pir berz û pîroz dihesibînin. Ji bona wê sê sed sal in ku em şîna wan digirin. Ji bo têkçûna eşqa wan em li ber xwe dikevin, diqehirin û xwe qanser dikin. Bingeha civaka me ya hezkirinê, şîngirtine, êşê, melankolîye, kederê ew e.  Di arketîpa gelek întîxarên eşqê de, ez îdia dikim ku, bandora xwekuştina Zînê heye. Lê çima em eşqa miradşayê Tajdîn û Sitîyê berz û pîroz nakin, pê bextewar nabin, ew me bixwebawer nake?

 

Abdulla Peşêw di şiîra xwe ya bi nava "Bo Parçeya Min Ya Din" de hewl dide ku ji hêla eşqê ve Mem û Zînê ji nû ve binivîse…

 

Di vê şiîra Abdulla Peşêw de hêmaya (îmgeya) aşiqên ku ji hev cûda bûn heye. Ew, vê li ber çavên me radixe û em dibînîn ku em di rewşeke çiqas xirab û zemanekî çawa dijwar de ne. 

 

Em ji "Bo Parçeya Min Ya Din" derdikin ka şair eşqê çawa pênase dike, eşq ji bo wî çi ye.  Eşq ji bo şair temambûyîn e. Ew eşqê wekî perçayekî xwe bi nav dike.  Ez eşqê dişibînim têgeha “phantom limb" an jî  "phantom pain”. Tip vê têgehê wekî nêxweşîyekê pênase dike. Ev têgeh "uzvê/lebata xeyalet" an jî "êşa xeyalet" e. Kesên ku uzuveke wan jê dibe, mînak ling, wisa hîs dikin ku tîlîyên lingê wan diêşin. Hevaleka min ku her du lingên wê jê bûn carekê ji min ra gotibû "ev êş ne êşa tehamulkirin û kişandinê ye". Eşq jî wekî lebateke meriv jê kin, meriv êşa wê bikişîne ye. Însan bê eşqê ango bê wê uzvê tê dinyayê lê dinya dibe cihê lêgerîn û dîtina wê. Hin kesên bitalih û bextewar wê uzvê dibînin lê yên ku nabînîn dibêjin “mirin xweştir ji vî halî”, trajedî û valahîyeke bêdawî dest pê dike.

 

Mijara helbesta "Bo Parçeya Min Ya Di"n cûdabûn; "phantom limb" e. Di ser cûdabûnê re salek derbas bûye lê êş û bêrîkirina wê dewam dike. Rewşa ku salek e aşiq tê de ye raveyî me dike. Tê de bêrîkirin û daxwaza destlêdanê heye.

 

“Delala min,

bûye salek

ku çavên me hev ranemûsandine,

bûye salek

ku hevrîşmê porê te milên min neniximandine.”

 

Tevgerên jirêze, rojane, ne ewqas giring piştî cûdabûnê bûne tiştên derasayî, bendewarî û arezûyên har. Gotina "roj baş"ê karekî jirêze ye.  Lê şair/aşiq salek e ku -dibe ku heta dawîya emr jî- nikaribe wê peyvê ji hezkirîya/ê xwe re bêje. Vê arezûyê dikaribû romaneke qerase bi Marcel Proust bi nivîsandin.

 

“Bûye salek

ku guhê min

bendewarî rojbaşekê ye."

 

Rewşa aşiq her xirabtir dibe. “Bêrîkirin bûye kabusek har...” Şair bêrîkirina xwe û tîbûna “belgên zerbûyî yên dahatî” û "deşta hezar salan baran nedîtî” dide ber hev. Dibe ku ev rewşa şair bi hin xwîneran ecêb were lê yên ku cûdabûnê zanin, wan êşên bêrîkirinê bêhtir hîs dikin.

 

“Bûye salek

ku devziwatir in

ji belgên zerbûyî yên dahatî

tîtir im ji deşta hezar salan baran nedîtî”

 

Dema ku cûdabûn, terkkirin, çûyîn çêbû maşuq hat wendakirin, aşiq ji xwe ra li tiştan û pûtan digere ku xwe bi wan bigire, xwe bavêje bextê wan. Psîkanalîzm vê rewşê wekî îqamekirinê pênase dike.  Mînak “piştî terkbûnê min xwe avêtibû bextê şiîr û muzîkê; lê tu şiîran ew ji min ra neanî.”  Aşiq xwe spartîye pirtûkan lê ew nabin derman û çare.  Edî tu tiştên xweş şîrînîya maşuqê nadin wî.

 

“Pirtûk

germiya weke ya te

diyarî min nakin.

Firinde

bi çîpçîpa xwe

pistîna te ya şîrîn nadin min!”

 

 

Aşiq piştî cûdabûnê pût ji xwe kirîne perestgeh lê ew bi bayekî piçûk tarûmar dibin. Aşiq ji nû ve dikeve valahistanê. Tiştek tune ye xwe pê bigire. Di romana Muzeya Masumîyetê ya Orhan Pamuk de Kemal hewlê dide valahîya maşuqê bi înşakirina muzeyekê veşêre. “Bi muzeyê zemanê bi mekan bike...” Lê Abdulla Peşêw nîşanî me dide ku di tunebûna hezkirîyê de bes çareyeke felatê heye lê dîsa jî aşiq xilas nabe: “Yara ku di durî de ye ez di wê de difetisim.” Ji bîlî vê rîyê, ti tiştên din nabin nefes û derman. Ahmed Arif gotiye “tunebûna te navê din ê cehenemê ye.” Ji rizgarbûyîna vê cehenemê re tenê rîyek heye!.. Em ê eşkera bikin ku ew rê çi ye…

 

“Ew pûtên ku

Piştî te hatine peristgeha min,

Bi sirweyeke[1] bibîranîna te tên vederkirin.”

 

Ew rê serhildan, tolgirtin û serkeftin e. Aşiq ji bo heyfê hilîne, ji bo şoreşa xwe bangî maşuqê dike ku ew bê. Ne tenê ji bo wan, dixwaze ji bo bi hezaran Meman û Zînan qisasê bigire. Serî hilde û qisasên wan wergire.  Tolgirtin dikare dilê maşuq rehet bike, ji "ceheneman” rizgar bike. Di valahistanê de ji xwe ra çareyan bibîne, di deryaya bê ser û ber de ji xwe ra giravekê çêke.

 

 

“Were, canê!

Bo xatirê min,

bo xatirê te,

bo xatirê hestiyên di gorê,

bo xatirê Mem,

bo xatirê Zînê,

bi hezaran Meman,

bi hezaran Zînan,

were em kartonan bişewitînin,

diwaran biherifînin!”

 

Meriv di van risteyan de fêr dibe ku aşiq bi xwe ji hev veneqetîyane, hatine cûdakirin. Sedem jî struktura civakî ye. Her du jî bûne qurbanên wê strukturê. Ji bilî wan bi hezaran qurbanên wê strukturê hene!..  Wekî welatan me, gelek welat bi goristanên wan qurbanîyan tîjî ne.

 

“Cambazan,

Yên ku mîna parçeyeke goşt

tu birî mezadê,

tu firotî!”

 

Aşiq dixwaze maşuq bê û ew vê strukturê bişikînîn. Pergala parêzvanên vê strukturê serobin bikin. "Em wan rezîl rûswa bikin. Em heyfa xwe hilînin. Em şerê wan bikin."

 

“Were, canê,

were em birû û porê wan bitiraşin,

xweliyê bi serê wan de kin!”

 

Ev helbest di 27.12.1970yî de li Kurdistanê hatîye nivîsîn: Îro jî di sosyopolîtîka me de Mem û Zîn ewqas xurt e, nivîskar û rewşenbîrên Kurd bi Mem û Zînê civakê û takekesên me tehlîl dikin, piştî 278 salan şairekî Kurd, ji alîyekî ve, li hemberî teslîmbûna Mem û Zînê serî hildide. Naxwaze heman qederê bijî. Dil dike strukturên sê sed salî, boçûna dîrokî biguhere.

 

Di risteyên dawî yên şiîrê de Abdulla Peşêw, hewl dide Mem û Zînê ji nû ve binivîse. Hêrsa xwe dike kujer. Dixwaze teslîmbûna Mem û Zînê bişikîne. Da ku em jî xetaya Mem û Zînê nekin, em tola wan jî bistînîn. Peşêw çewtîya Memê û Zînê ji me ra dibêje, wan li kû şaş kirîye nîşanî me dide. Abdulla Peşêw bi vê helbesta xwe hewl dide ku tekerura tarîxê bişkîne û wê biguherîne. Teslîm û pasîvbûna Mem û Zînê nîşane dide.

 

"Ger Mem û Zînê wisa nekir,

Çima em wilo nekin?!

De ka bêje, em çima welê nekin?”

 

Di Mem û Zînê de karekterên sereke Mîr, Zîn, Sitî, Mem, Tajdîn û Beko ne. Divê em vê pirsê bikin: Kî wekî Mîr ketîye dehfikên Beko? Kurmanc. Çawa aqilmendî û kamilbûna Mîr, dehfikên Beko têk nebirin? Ez ji dêvla Mîr bûma minê bigota "Ev çawa mîrbûn e ku bi Beko nikarim!.." Di Mem û Zînê de karekterê herî serhildêr Tajdîn e lê ew jî derengmayî ye; divîyabû Beko di pêşî de bikuşta. Lê pasîvbûn, objebûn, neberxwedêrî, bêîradebûn, qederperestî û teslîmbûyîna Memê û Zînê jî zahf zêde ye. Mem û Zîn bûne qurbanîyên struktura civakî ya wê konjuktorê lê wan tew şer nekirîye, li ber xwe nedaye, serî hilnedaye, tola xwe nestendîye. Wan mirin wekî xelasîyê qebûl kiriye. Mem çima di zîndanê de planên fîrarê, kuştina Beko, revandina Zînê nake? Mem ji ber eşqa xwe dimire, Zîn jî întîxar dike. Ma gelo ti rê tunebûn ku Mem û Zîn serî hildin?!.

 

Çavkanî: Xewa Min Nayê, Ebdulla Peşêw, Wer: Husein Muhammed, Dîwan, 296

[1] Sirwe: Dengê livîna bayê nerm.

*Ev nîvîs  berî di hejmara 5an  a kovara Bar Helberstî de hatibû weşandin. 

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder

Li Bakurê Şoreşa Romana Dagirkirina Tarîtîyê ya Bextîyar Elî

                                            Ez dibêjim qey cara yekem e ku   nivîskarek soranînivîsê Başûrê welat, li ser Bakurê welatê ...