Nivîskarek çima kêm an jî zahf dinivîse? Qalîte û biserkeftîbûna berheman çiqasî bi nivîsîna kêm an jî zêde ra têkildar e? Nivîsîna zêde tê wê wateyê ku tiştên hatine nivîsîn bêqalîte û navincî ne û nivîsîna kêm jî tê wê watêyê ku tiştên hatine nivîsîn biqalîte ne?
Di nav xwînerên kurdîyê de
nîqaşa nivîsîna kêm an jî zêde ya nivîskaran heye. Xwînerên edebîyata kurdî
serkeftin û biqalîtebûna berhemên kurdî bi nivîsîna zêde ra peywendîdar dikin;
piranîya nivîskarên kurdîyê li pey hev bi hejmareke zêde berheman dinivîsîn û
ji ber vê yeke jî dest bi xwedubarekirinê dikin, asta qalîteya berhemên wan
berz nabe û nizm dimîne. Lewma xwîner ji nivîskaran daxwaz dikin ku kêm
binivîsin.
Fikra min ew e ku, geşbûn û
berzbûna berhemekê bi nivîsîna zêde yan jî kêm a nivîskarekî ra ne hewqasî
têkildar e. Ji ber ku nivîskarek zêde dinivîse ev nayê wê wateyê ku berhem ji
hêla qalîteyê ve nizm e, negeş û binkeftî ye. Ku ji nivîskaran tê, bila di salekê
de çend berheman binivîsin, problem ne ev e. Problema bingehîn ew e ku ka
çiqasî rezerv, sermîyan, potansîyel, şîyan û qudreta afirandin, nivîsandin û
hilberîna nivîskarî heye yan jî tune ye!...
Dema ku nivîskarî ferq kir ku
rezerv û sermîyanê xwe kor kirîye wê çaxê divê bikaribe bibêje ji bo niha bes
e, û bisekine… Zanîna cihê sekinînê bi xwe jî zanînek e, kamilbûn û
objektîvbûna bi xwe ra têkildar e.
Gelek balkêş e tevî ku hinek
nivîskar jî xwedîyên rezerv û sermîyanên mezin ên afirandin û hilberînê ne, ew
wî sermîyanî bi kar naynin. Hayê wan nivîskar û hunermedan jê tune ye ku
xwîneran ji pênûsên xwe, ji berhemên xwe bêpar dihêlin. Xwînerên wan birçî û
tîyên qelema wan in, dixwazin zêdetir berhemên “nivîskarên xwe” bixwînin. Çi
dikare bibe sebebê vê yeke? Çend sebeb hene helbet: yan ji ber ku hayê wan ji
şîyana bi wan ra tune ye, yan ji ber tiralîyê ye, xweneêşandin yan jî ji ber
nebûna motîvasyonê; ew rezerv û sermîyanê xwe bi kar naynin. Çend nivîskar û
hunermendên kurd hene ku bi raya min dikarin di vê kategorîyê de bên
hesibandin: Şêxo Fîlîk, Brahîm Ronîzer, Aram Dildar…
Yek ji wan navan jî Lokman
Ayebe ye!... Lokman Ayebe xwedîyê rezerv, sermîyanekî baş e. Potansîyeleke
gelekî baş a nivîs û afirandinê pê re heye. Ew, ji her du salan carekê berhemekê
biweşîne jî dikare berhema xwe di asteke bilind a qalîteyê de hilberîne.
Lêbelê çi heyf e ku Lokman
Ayebe jî hindikî dinivîse. Di bîst salên nivîskarî xwe de, ligel berhema wî ya
nû, heta niha du roman, du jî pirtûkên çîrokan derxistine. Hezar xwezî ku deh
berhem binivîsîyaya!... Hemû berhemên wî min bi kêfeke mezin xwendine, li ser
romanên wî de min du heb jî nivîs nivîsîne. Di malpera Sînemaya Serbixwe de
hatibûn weşandin. Ez her dixwazim ji qelema wî zêdetir berheman bixwînim.
Axir piştî deh salan berhema
wî ya nû ya çîrokan bi navê pilingekî li hewselê ji weşanxaneya Avestayê derçû,
tê de neh çîrok hene. Xwendina her çîrokeke wê kêfeke cuda bexşand, her
çîrokekê zewq û tehmeke edebî ya bêhempa û nejibîr da min: “heger ez niha
bibêjim zilamekî ku heta çûna xwe ya eskeriyê tu bajar nedîtibûn û ji bilî çend
herfên li alî okulu fêr bûbû pê ve xwendin û nivîsandina wî tune bû, rojekê
rabûye û bi planeke rêkûpêk bankayek şêlandiye û ji ber vê şêlandinê jî di
dewra xwe de bûye dizê herî navdar yê tirkî; û ev jî ne bes, ji bo teslîmkirina
wî di nava sê dewletan de qeyraneke dîplomatîk rû daye, teqez hûn ê ji min
bawer nekin û hûn ê bibêjin çîrokên bi vî rengî encax di fîlm û romanan de
diqewimin û di jiyana rasteqîn de cih ji çîrokên weha deraqil re tune ye…” r.9
Du alîyen cîyawazîyên çîrokên
pilingekî li hewselê
Di edebîyata kurdî ya li
bakurê welêt de wekî kurdekî mirov çiqasî dikare xwe bibîne? Wekî xwînerekî ez
dikarim bibêjim ku kêm caran min kariye xwe tê de bibînim. Di edebîyata xwe de
xwenedîtîn tiştekî balkêş e. Di hemû çîrokên pilingekî li hewselê de wekî kurd
mirov xwe dibîne. Şexsên xwe, civaka xwe, gund û bajarên xwe tê de dibîne...
Dostê min Evdî Hesqera carekê
ji min ra gotibû, “di wextê zanîngehê de mamosteyekî ji me ra gotibû, edebîyata
netew û gelên bindest tune ye tenê vegotinên wan ên alegorîk hene.” Bi rastî
dema ku em li edebîyata kurdî ya li bakurê dinerin zêdetir em rastî vegotinên
alegorîk, sembolîk, metaforîk;
otosansur, tirsonekî û
xweveşartinê dibînin. Dijmen kî ye? Dema ku em vê pirsê ji edebîyata xwe
dikin kêm berhem bi şênberî bersiva vê pirsê didin. Em û “yên din”ên me
rasterast wekî dagirker nayên binavkirin. Cîyawazîya pilingekî li hewselê jî
tam li vir xwe dide nîşanê: Nivîskar hewl daye vî tiştî bişikîne; xwe veneşartîye,
xwe sansur nekiriye, ji gotinên rasterast xwe nedaye alî. Mînak di çîrokên li
xwe vegera qumarbazekî xişîm û pilingekî li hewselê de em vê şikandinê bi
zelalî dibînîn.
“ … û dengê straneke wî jî ji
teybê bilind dibû. ji dupelkiya min ve îmana min ji muzîka tirkî nemaze jî ji
erebeska tirkî diçe û heger wexta min yan jî alternatîfeke min a din hebûya
kêlîkekê li wir nedisekinîm û ez ê ji bo traşa xwe biçûma cem berberekî din.”
r.89
Bindest, newêrin fikr û hestên
xwe yên derbarê tişt-miştên serdestan bi eşkereyî der bikin. Li vir, nivîskar
bi wêrekî hîsên xwe yên derbarê muzîka serdestan de anîne zimên.
Çar hêlên afirînerîya çîrokên
pilingekî li hewselê
Di çîroka dokumanterek derbarê
gewretirîn helbestvanê netewa xwe de nivîskar sêwirandina dahatûyê dike û
rabirdûyê ji nû ve serarast dike. Freud dibêje “rabirdû nayê serarastkirin” lê
em dibînîn ku hêza edebîyatê heye ku rabirdûye ji nû ve serarast/saz bike, di
vê çîrokê de jî em dibînîn ku nivîskar çawa bi hostayî rabirdû serarast kirîye.
Nivîskar tenê rabirdû serarast nekirîye dahatû jî sêwirandîye. Edebîyat
xeyalan, fikiran, xewnan realîze dike. Nivîskar jî dahatûyek sêwirandîye, bi
edebîyatê ew dahatû realîze dibe.
Teknîk û vegotinên rojavayî di
gelek berhemên edebîyatê kurdî de wekî pîne, zêdayî, îthal xuya dikin. Di vê
berhemê de nivîskarî vegotin û teknîkên edebî yên rojavayî bi kurdewarî
xebitandine.
Di çîrokên vê berhemê de
nivîskarî hem malzemeyên bîra me ya kolektîv ji nû ve afirandine hem jî edebî
kirine. Çîrokên wekî kirasguhertin, şerê du dîkên qoqo û biyokên hafiz
nimûneyên vê ne.
Afirînerîya din a vê berhemê
jî ew e ku, hewleke înşakirina takekesîyê dide; afirandina takekesî em tê de
dibînîn. Çîroka puxteya jiyannameya dizekî nimûneyeke baş a takesesbûnê ye.
Wekî xwîner ez dixwazim bi
kêmanî ji du salan carekê herî kêm berhemekê ji qelema Lokman Ayebeyî bixwînim.
Bi hêvî, xwastin û arezûya ku em di demeke kurt de dîsa berhemên nû ji qelema wî
bixwînîn.
Wêneyê Lokman Ayebeyî: Mem
Artemêt
*Ev nivis berî di malpera
Hurbini de hatibû weşandin.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder