Bêahengîya Fîlma Govenda Alî û Zîn Seba Xo û Xobîyayişî

                                        

   

Fîlma sifteyîna Mehmet Alî Konarî, Hewno Bêrengî rojanê peyênê aşma Nîsane serre 2018 de min Festîwala Fîlmanê Mîyannetewî ya Enqera de temaşe kerdbi.  Ez zaf qayîlê Hewno Bêreng bibo, keyfê mi zaf tira amêbi û zaf hetan ra zî zaf baş bî. O wext nuşteyêk zî bi ser aye de nuştibi. No nuşte, nuşteyê mino verîn bî ke mi ser o fîlmêk sînema de nuştbi. Hewno Bêreng de dîrektorîya Mehmet Alî Konar, zaf hêvîya da mi, bendewarîyek gird mi de viraştîbi ke fîlmanê ey yê hîna baş û geş temaşe bikero.

Rewna ro yo ke ez ha fîlma dîyîna Mehmet Alî Konar pawêno!...

Festîwala Fîlmanê Mîyannetewîya Qoza ya Edene ya 28îne de mi fîlma dîyîna Mehmet Alî Konar bi nameyê Govenda Alî û Zîn temaşe kerdî. Mamosta Hudaî Morsumbul bi wesîle ke ez na fîlmî temaşe bikero.  Min û mamosta Hudaî ma telefon de ma qisey kerdi,  ey va bê Edene, ma hem fîlma neweyî Mehmet Alî Konarî temaşe bikî, hem zî bibi meymanê mi… Xora merdim fîlmêk kurdkî festîwalan de temaşe kerdî, kerdî nîyî sewbîna zaf zor o ke bişo îmkanê temaşekerdişê fîlmî peyda bikero.

Fîlmê Govenda Alî û Zîn seba mi bî serobînbîyayişê xeyalan, hêvîyan, bendewarîyanî!..

Kî şîyênî ser o metnêk, berhemêk de gelek wendişan bikerî. Ser o  berheman, metnanê kurdkî de zafane ez wendişo hermeneutîk û mîyanmetnan keno û ez hewl dano hetê başê berhemî problematîze bikero. Na hew ez nêwazêno wendişêko hermeneutîk û mîyanmetnan bikero. Na rey ez ez wazêno ser o Govenda Alî û Zîn de hetê teknîk û muhtewa ra wendişêko hunerî bikero.

Eka ma wendişêko hermeneutîk ser o Govenda Alî û Zîn bikerî. Mîyanê fîlmanê Bakurî de fîlmêk tewr başan, biqalîteyan ra yew a.  No kontekstî de mamosta Hudaî  nuşteyêk binuso...  

Seba berzîya serkewtişê fîlmêk, kitabêk, tabloyêk ganî hem hetê hunerî hem zî hetê hermeneutîkî ra yewbînî temam bikerî; hetêk ra qels, apeymende hetobîn ra zî pêt, averende nêbo. Mîyanê no hetan de gere ahengêk bibo. Problemanê bingehîna qadanê hunerê kurdkî ra yew zî na ya ke; zafane berhemê kurdkî hetê hermeneutîkî ra baş û xirabe kî şîyênî tanî çîyan bivênî la hetê hunerî qels î. Fîlma Govenda Alî û Zîn zî înan ra yew a.

Hetê teknîk û muhtewayî ra qelsîyê fîlma Govenda Alî û Zîn çi yî?

Babeta Govenda Alî û Zîn, mayêk lajê aye hetê dewleta tirkî ra yeno kiştiş. Maye şîn lajê xo nêronêna wazêno govenda veyveyê lajê xo birona. Waştişêko derasayî esto. Ma têkilîya maya Zîn û keyeyê aye dir, hembera no waştişê de reaksîyon û nêzdîbîyayişê dewletî vênênî.

Neqilkerdiş û vatişê hîkayeya Govenda Alî û Zîn serkewte nîyo. Mehmet Alî Konar nêşêyo hîkayeyê xo bibitunî bivajo û neqil bikero. Temamîya  fîlmê de bitunî çîn a; sehneyî yewbînî temam nêkenî û yewbînî ra derabîyaye. Ahengîya sehneyan çîn o. Fîlmî de mîyanê sehneyan de herikbarî çîn o, sehneyî mîyanê xo de nêherêkînî. Nayê ra sey temaşeker, kî xo mîyanê fîlmî de nêvênênî, fîlmî temaşeker nêancêna zerê xo. Mîyanê fîlm û temaşekerî de  ahengîya yewbînbandorkerîyêk nêvirazîyayo.

Sehneyî fîlmî xozayî nênî bi zorkanî yenî.  Kî vanî qey Mehmet Alî Konarî verî cû ra tayê sehneyî dîyar kerdî; waşto fîlmî werêardişê(uydurmak) sehneya bidero. Bi no sehneyanê werêardişan waşto ke rindîya menzereyan, mekanan, suretane dewî, xoza, payîzî, xasekî û lewendîya karektaran nîşane ma bido.

Konteksta fîlmî de kî ke persayî dîrektorî wazêno bi no sehneyan çi binawno ma, persêka bimentix kî nêşênî bidî xo. Nayê ra hem sehneyî bêluzimî yenî hem zî fokusê fîlmî yena peygoşkerdişî, domînatîya fokusê fîlmî giranî û navendîya xo vîn keno, apey û qels manêno.

Fokusê fîlmî de hîs û hîsyarîye esto. Dîrektorî waşto ke hîs, bihîsyarîya karekteranê xo nîşan bido, bitaybetî zî serkarektera Dayka Zîn,  deja, derûnî, halîyetê ruhî aye…  

Fîmî de bêahengîya hîs û hîsîyatî nêvirazîyêno. Fîlmî hîsîyatêk, bihîsbarîyêk temaşekeran de nêvirazêna. Vernîya fîlmî ra hata peynîya fîlmî ma hîsêk, bihîsbarîyêk ma dir raywanî nêkenî,  ma mîyane hîsêk de nêciwîyênî. Ma hîsê maye hîs nêkenî. Ma hîsê karektaran bînan hîs nêkenî. Teyna ma meraq kenî, netîceyê waştiş maye senî bibo û çi bêro serî înanî. Qelsîya bêahengîya bihîsbarîbîyayiş kewno bêntareyê temaşeker û fîlmî. 

Kaykerdoxîya karekterê maye de cenîyêka kurdê rojhelatî kay kena. Gpreyê mi cenîyêk tîya ra bibîyanî; kaykerdoxêk amator,  fîlm hîna bibandor û baş kay bikerdênî. Hetî kaykerdoxî ra zî fîlm qels menda.

Dîrokterê pîl, mekanên, menzereyanê nerindan, yew hawa estetîze kenî, seka cayî tewr rindanê dinyayê ra yî. La sînemaya kurdî de, hema hem heme fîlman de rewşêk, dîyardeyêk esta; ez sey korkerdişê(tüketme) rindîya mekan û cografya pênase û bi termî keno. Seka ke fîlmanê xo de menzera, mekanan rindanê xozayî binawnî fîlma înan serkewte, cîyawaz biba.Nayê ra zî no rindîyan kor kenî.  Hem zî korkerdişê rindîya mekananê xozayî re boya self-oryantalîzm yena.  Zer a Kazim Oz, Were Dengê Min a Huseyin Karabey, Bîranînên Hespên Reş ê Şahram Alîdî, Janî Gel a Cemîl Rustemî, Raywanîya Ver Bi Tîja Yeşîm Ustaoxlu rî û kilmfîlman de…

Na rewşî û dîyarde Govenda Alî û Zîn de zî esta.  Govenda Alî û Zîn de seka ke teyna qaxo û endîşeye dîrektorî bîyo nawitişê rindîya xoza, dewî, suretan, payîz, daran, dewî, dewijanî…  Seka waşto bi no rindîyan weşikîyan fîlmê xo serkewte bikero.

Yewna bêahengîya fîlmî,  bêahengîya dîyalogan a. Dîyaloganê Govenda Alî û Zîn de aheng çîn o, nazelalî, lêlîyêk, nenetîyêk esta. Bêahengîya dîyalogan zî kewno mîyane fîlmî û temaşekerî.Mersela zewacê keynayî keyeyî Gulreng beno la kî tam fehm nêkene ke ha zewecîyêna.

Hetê mentixî ra fîlm de bêahengî, nakokî û pênêgirewtiş estê. Mersela lajê cenîk, birayê camerdan, şarî ra ciwanêk kişîyayo la ne maye ne birayan ne zî şarî de hemverê kiştayox, faîl de ma hêrsêk, nefretêk, kînêk, hewla qesas girewtiş nêvênênî.  Dayke ver kiştişê lajê xo de teyna dejêna û wazêno govenda veyveyê ey bigêrno, birayî wazêne dewamê cuya xo bikerî, şare zî bêveng o, qe qir û hesê înan nêvêjîyêno. Mersela fîlmî de birayê Îsayî kişîyayo la Îsa dewamê cuya xo keno, ma cuya ey de serobînbîyayişêk nêvênênî, seka qe çîyêk nêbîyo dewamê karê xo keno.

Gelo çira yo ke na fîlmî wina biproblem û serkewte nêbîya?

Goreyê di sedem estî. Yew, Mehmet Alî Konar na fîlmî seba xo nêviraşta. Seba xelatan girewtiş û ecibnayişê temaşekeran viraşta. Dîyîn zî o bi temamî nêşêyo bibo xo; xobîyayişê ey xo ra zaf tawizkar bîyo. Fîlmî de werêardişanê sehneyankerdiş xonêbîyayişê  ey mojnêna ma. Ey bi xobîyayiş; bi hîş û zerrîya azad fîlman kaş nêkerda. Giringî dayo hasasîyetê habitusê festîwalanê tirkanî. Girîngî dayo no habitusan goreyê lazimîya înan fîlm kaş kerda.

Rêjeya serkewtîya dîrektorêk, nuştoxêk, hunermendêk kurd  bi xobîyayişê ey-aye dir têkildar e. Dîrektorêk çiqas xo bo fîlma ey-aye zî ê hende serkewte û berz bibo.  Çiqas nêşo bibo xo ê hende zî sernêkewte bibo. Hetobîn ra serkewtîya fîlmêk, berhemêk kurdî pabesteye seba xo kaşkerdiş o.  Dîrektorêk, fîlmêka xo çiqas seba xo bivirazo û ewqas serkewte û geş bibo. Gama ke seba xo nîyî seba festîwalan, pîyase, pazarî viraştî û  goreyê giringî, hasasîyete sewbîna çîyan viraştî, serkewtişê ey qitelêk bibo.

Seba xo û seba xobîyayiş xo viraştiş xo reydir serkewtiş, resenî, cîyawazî, mendeyî ano...

Hela ma biewnî Mehmet Alî Konar fîlmanê xo yê hîrîyîn de fîlma xo çiqas seba xo û seba xobîyayişê xo kaş bikero?!.