Li ser Globalbûna SÎNEMAYA KURDÎ

 

                                 

Kişandina fîlmekî jixwe gelek zor û zehmet e, dema ev fîlm bi kurdî be, ev dijwarî gelek girantir dibe. Kişandina fîlmên bi kurdî em dikarin wekî xumarê pênase bikin. Çima xumar e? Derhênerek di destên wî/wê da çi hebe, çiyê wî/wê heye tune ye ji bo vê xumarê pêşkeş dike. Bêîstîsna hemû xumarê wenda dikin. Ji bo xumarek din yan jî ji bo fîlmên din di binê balîva wan da tiştek namîne, pişta wan tê şikandin, edî nikarin pişta xwe rast bikin. Ji bo fîlmekî nû carêk din ne wêrekî dimîne ne jî qewet.

Fîlmên kurdî nagihîje temaşevanan. Ji ber bêderfetîyan tu nikarî fîlmê xwe bişînî festîvalan. Fîlmên gelek baş bikşînî jî dîtbarîya wan çênabe. Bêyî çend navên îstîsna, derhênerên kurd nikarin fîlmên xwe di sekrotora sînemayê da bifiroşin û nîşan bidin. Qezenckirina pere jixwe tune ye, budceya ku ji bo fîlmekî tê xerçkirin, nikare mesrafê xwe derbixe.

Fîlmê Bîranînên Li Ser Kevîrî (2014) ya Şewket Emîn Korkî tam di vê derbarê da ye, ev fîlm nîşanê me dide ku bi kurdî kişandina fîlmekî xumarek çewa ye. Çiqas zehmet e. Di civakek derengmayî da fîlmek çewa tê kişandin? Korkî ji hêla şert û mercên hundirîn ve nîşanê me dide. Li ser vî fîlmî berê jî di malpera Sînemaya Serbixwe de bi nava “Pêşverûtî û Bêhempatîya Filma Bîranînên Li Ser Kevirî yê Şewket Emîn Korkî” min nivîsek berfireh nivîsîbû…

Îro ji bo weşandina pirtûkekê herî kêm 5 hezar lîre, ji bo albûmek 20 hezar, ji bo derxistina kovarek 7-8 hezar lîre lazim e. Ferqa sînemayê ji qadên din ev e ku ji gelek alîyan ve bi malîyet û giran e. Derhênerek ji bo mesrefên kurtefîlmekî ji min ra gotibû: “Ji bo ku ez fîlmê xwe bikêşim, herî kêm 50 hezar lîre lazim e. ”

Derhênerên Kurd çewa fîlmên xwe dikêşin? Ji ku pere peyda dikin? Ji xwe ra çewa li fînansman û sponsoran digerin û dibînîn? Kurdên Rojhelat, Bakûr, Başûr û Rojava çewa fîlmên xwe dikêşin? Ji vê hêlê ve meseleya me piralî dibe.

Ji derhênerên kurd ez Aram Dildar û Burhan Ateşî nas dikim, ji projeyan wan ez agahdar im. Çi Aram çi jî Burhanî bi kurtefîlmên xwe derhênerîya xwe dane îspatkirin. Projeyên nû yên herdûyan jî amede ne lê ji ber semedên aborî nikarin projeyên xwe pêk bînîn. Ne tene Aram û Burhan bêîstîsna hemû derhênerên din yên kurd, wekî wan ji ber bêperetî nikarin projeyên xwe pêk bînîn.

Em pirsa xwe carêk din bipirsin; derhênerên kurd ji ku pere tînîn pê fîlmên xwe dikêşin? Berî vê pirsê, divê em vê pirsê bipirsin; çend şîrketê prodiksiyonê yên kurdî hene? Ez tene wekî Mîtos Fîlm û Sînemaya Mezopotamyayê dizanim. Lê qeweta wan jî sinordar e, hêza wan jî di salê da encax têra yek-du fîlman dike. Wekî din hebin jî dîtbarîya wan zêde tune ye, ne berbiçav in.

Ka gelo bifikirin sînemaya ku şîrketên wê yên prodiksîyonê tune be çewa dikare pêş bikeve û geş bibe?

Fîlmên metrajdirêj mesrefa wan li gor kurtefilman çend qat zêde ye. Wekî Alî Kemal Çinar, Kazim Öz, Mehmet Alî Konar… ê ku fîlmên metrajdirêj dikêşin ji ku pere peyda dikin û fîlmên xwe dikşînin?

Eşkere ye ku ji ber sedemên ekonomîk fîlmên metrajdirêj yên bi kurdî kêm in, piranî kurtefîlm în. Derhênerên ku bi kurtefîlman xwe îspat kirîye ji ber tunebûna pere nikarin fîlmên metrajdirêj bikêşin. Derhênerên Rojhelatî ji ber vê her kurtefîlman dikêşin.

Derhênerên kurd fîlmê xwe çewa dikêşin? Bi şeş xalan em dikarin bersiva vê pirsê kategorîze bikin.

Bi pereyên xwe piranîya derhênerên kurd bi pereyên fîlm dikşînin ji ber ku nikarin sponsoran bibînin. Di sînemaya Kurdî da pir fîlm bi vî awayî hatine çêkirin.

Bi piştgirîya dezgeyekê. Çend derhênerên Rojhilatî dawîya fîlmên wan da min dîtîbu ku çêkêra fîlmê Wezaretî Rewşenbirîya Hêrema Kurdistanê bû. Taha Kerîmî bi piştgirîya YNKê fîlmên xwe çêdikir. Li Rojava, Komîna Fîlm ya Rojava piştgirî dide sînemageran. Saziyên li Bakur çi qas zemîn amade dikin bo derhênerên ku ehlê karê xwe ne?Mînakên nebaş û bêqalîte hene!. .

Bi piştgirîya derûdorê. Burhan Ateşî kurtefîlmê xwe Vîr (2017)qehwexanê xwe dewir kirîye bi pereyê qehwexaneya xwe fîlm kişandîye. Niha jî bi piştgirîya derûdora xwe dixwazê kurtefîlmê xwe yê nû çêbike.

Bi berhevkirina alîkarîyê bi kampanyayê platoformên dîjîtal yên wekî indiegogo, fongogo. Aram Dildar ji bo fîlmê xwe yê nû bi navê Bedewîya Berbad, di malpera Indiegogo da kampanyaya alîkarî daye dest pê kirin. Bi hêvîya ku kampanya serbikeve.

Bi piştgîrîya şîrketa prodiksiyonî. Erol Mîntaş bi piştgirîya Mîtos Fîlm, Kilama Dayîka Min (2014) kişandibû.

Bi piştgirîya dezgeyek tirkan. Hinek derhênerên kurd bi piştgirîya dezgeyên tirkan fîlmên xwe çêdikin. Lê vir jî problemek din heye; otosansûr dest pê dike û piranî jî berê xwe didin tirkî.

Pêşveçûyîn û geşbûna sînemaya kurdî bi dezge û şîrketên prodiksiyonê têkildar e! Geşedan û pêşveçûyîna sînemaya kurdî bi vê xalê ve girêdaye.

Sînemaya neteweyekî bêpere geş û pêş ve naçe. Bêyî şîrketan, dezge û prodiksiyonê mîlyon dolar ne mumkin e ku sînemaya kurdî berz bibe û bibe cîhanî. Ku em bixwazin sînemaye kurdî bibe cîhanî dive em mîlyon dolaran xerç bikin. Bêyî xerçkirina mîlyon dolaran cîhanbûyîna sînemaya kurdî wek bêîmkan e lê!. . .

Huner bi hêbûna dewlet û çîna burjûva pêş ve diçe. Li Ewropayê huner bi burjuvazîyê geş û berz bûn. Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê ji ber ku navenda hunerê ji Parîs bibin New Yorkê, çil mîlyon dolar xerç kirîye. Ê kurdan ne dewlet ne jî burjavaya neteweyî ya ku ji hunerê fehm dike heye. Gelo çiqas pêkan e ku ji nav kurdan burjuvazîyeke neteweyî çêbibe û piştgirî bide sînema, edebîyat, muzîk û qadên din ê kurdî?

Gelo ji nav kurdan dê çewa şîrketê prodiksiyonê yên xwedî butçeyên bi mîlyon dolaran çêbibe? Îmkanên vê yekê çi ne? Çima ji nav kurdan çend şîrketên prodiksiyonê yên netewperwer dernakevin, piştgirî nadin sînameye kurdî? Derfetên Başûr gelekî zêde ne ku dezge û sazîyên bi vî rengî li wir ava bibin, gelo çima li wir dezge û şîrketên bi vî rengî tune ne? Bila burjavazîyeke neteweyî ya kurd li alîyekî be, ma qet dewlemendek û zengînek kurdek netewperwer tune ye ku şîrket û dezgeyek prodiksiyonî ava bike? Şîrketên prodiksiyonî, tîcarî ne lê ev şîrket û dezgeyên kurdewar divê bêyî ku tîcarî bifikire, bêyî beramberî piştgirîyê bidin derhêrên kurd.

Di nava bêderfetîya îroyîn de, bêyî sermayeyê şîrketên prodiksiyonê mîlyon dolaran, sînemaya kurdî çewa berz bibe û bibe cîhanî? Di nava ewqas bêîmkanî û bêkesîyê da çi ji destên derhenêrên kurd tê û dikarin çi bikin da ku sînemaya me bibe cîhanî?

Tişta ku em li ser difikirin ev e, divê em têgeha “Amor Fati” ya Nietzsche ji xwe ra bikin felsefe, ji nav bêderfetîyan, bêpêretîyê em çewa bikaribin sînameyek resen înşa bikin? Îro wekî her qadê pêwistîya sînemaya kurd jî bi afirînerîya takekesî û dehayan heye. Di nav vê rewşê da ji nav sînameya kurdî divê derhênerên deha derbikevin.

Di vê derberê da du mînak hene. Yek, Behman Ghobadî ye, wî nîşanî dinyayê da ku ji bêderfetî çewa resenîyek derxistîye; yê din jî Alî Kemal Çinar e, di sînemaya wî da jî em dibînîn hewilên vê yekê dide. Dema ku bîst derhênerên kurd wekî xelatên Palmîyeya Zêrîn wergirt, di sînemaya me da gelek problem ji ber xwe ve dê çareser bibin. Li gel pêkhatina vê yekê, heta vê gavê jî şirketên prokdiksiyonê yên kurdan çênebin jî gelek şîrketên prodiksiyonê yên bîyanî berê xwe didin sînemaya kurdî…

Ji bo veguherandin îro û boçûna dîrokê pêwistîya me bi dehayan heye.

Temaşe|e-Kovara Hunerî ya Sînemayê Jimare 3