Sînema de Bedelnayişê Realîte Ser o Dîrektor Burhan Ateşî dir Muqaşeyêk

                                                        

Peywendîya kilmfîlma Vîr a Burhan Ateşî de, sînema de bedelnayişê realîte ser o ma munaqaşeyek  havildar û samîmî kerdî.  Ma waştî no muqaşeyî sînemahesanê kurdkî dir zî bar bikerî.

Ti eşkenî behsa projeyanê xo bikerî?

Zanîngeha ra dima Vîr projeya mi ya ewilin a.  Wextê zanîngehê de zî çend projeyê mi estbi. Di projeyê mi hazir, şert û mercê ke pê amêyî ez înan zî bivirazo.

Ez wazêno derheqa sînema de çîyêk biperso; sînema teyna mojnayişê realîte yo nîyî realîteyek bîyo problem û babete aye, no realîteyî bibedelno û bişkîno? Teyna problem ma mojnêna, perspektîvêk çareserîye nêdano ma?

Goreyê ma ganî sînemaya qalibêk de hepis nêkerî. Bi tarz û dinyaya hestanê dîrektorî ra têkildar e. Eka ti  tarzê mi persênî?  Dinyaya ke ma wazênî fîlma xo de behs bikerî, ganî ma goreyê raştîya na dinya objeyan bikarbêrî û tewbigerî.

Ez persa xo peywendîya fîlma to de biperso. Ciwîyayişêko ke Serhadî qijîya xo de ciwîyaya, a sirayet û têsîrê heme heyatê ey kerda. Rîdî no ciwîyayişê ra remayo, şîyo.  Xo suçdar hîs keno. Ma fîlmê de veynênî ke Serhad hewna agêrayo dewa xo labêla ma peynîya fîlmê de ma veynêne ke agêrayiş Serhadî ra nêbîyo derman û çareserî. Semeda ke Serhadî rewşa û arafe xo ra bixeleso, xo hîs suçdarî ra pak bikero hewce nêkerdêne ke ti perspektîvêk çareserî pêşkeş bikerî? Ganî tu tîya de mudaxeyî raştî nêkerdênî. Semeda ke Serhadî arafê xo ra bivejîyo to qe çîyêk nêkerdo. Sînema gere teyna raştî nênawo ma,  gere raştî bibedelno zî.

Mi fehm kerdî.  To fîlm nîyî, to derdê mi fehm kerdo. Eka bêrî persanê to, ma weyra de teyna Serhadî nêvato, mi hewl da ke ez Mutalîb û Mehmudî zî bivajo.  Mi hewl da ku komela kurdan de behsa hîrî tîpolojîyan bikero.  Mutalîbî qe problemêka wîjdanî nêciwîyayo, şîyo Îstanbulî de heyatêk xo rê awan kerdo. Mehmud, tersonêk û bêvengî mendo; mi nêdî, nêeşnawit û pê nêhesîyayo. Lê Serhadî de qijîya ey ra ma vênêne ke hayîdarî û hişmendîya ey esta.  Eka bêrî meseleya xelesnayişê Serhadî arafê ey ra, xora vîst serrî yo ke bajarêk dûrî de ha ciwîyêno, tayê çîyan keno,  mi têkilîya ey û apêk şîret dano ey, mi waştî no sehne de çareserîyêk pêşkeş bikero. Ganî to tîya ra fehm bikerdênî.

Qasî ke mi fehm kerdî apo kokim bi şîretanê xo çareserî dayiş ra zaf Serhadî hukimnêno.

Esil xo de çareserî çîn a. Ma çiqas hewl danî ke xo bîr ra xo bivejîyî, ma hîna zaf dekewnî xorînîya bîrî. Serhadî agêrêno yeno dewa xo, wazêno dayka xo dir biciwîyo la hîna zaf tû ro şono.  La kê ancî zî mucadele kenî. Xora kilmfîlmêk de bi xorîyane vatişê karekteran beno ke mumkîn nêbo.

Çareserî erdiş, realîte bedelnayiş zor o la bêîmkan nîyo. Hêza dîrektoranê girdan tîya de bellû keno. Eka to çîyêk bikerdênî û  bieşkîyanî Serhadî arafe ey ra bixelesnanî. Fîlmê to muhteşem bibîyanî.  Xora fîlm persêka komplîkeya felsefîk ma nawnêna. Karekterê Roman Gulên Şoranê Eta Nehayî Las zî, gelek serrîyan dima ra agêrêno, la agêrayiş Lasî rê zî nêbeno çareserî.  

Esil xo de tîya de zî nêbeno çareserî. Xora mi zî waştî bivajo nêbeno çareserî. Kesanê ke deja xo rê derman dîyo derdê mi ney nîyî. Kesê ke sey roja verîn deja xo zerrê xo de weye kenî ney î. Hetê însanîyetîya Mutalîb qasî Serhadî nîyo. Ropartajê xo yê Rudawê de zî mi  bi na rista Metîn Kaygulak “ ax dejê çiqas xo  bî” mi vatibi, mi  waştî ke ez dejî bimojno, çareserkediş nîyî.

Ranciere vano, “ huner ganî teyna raştî teqlîd nêkero ganî raştî bibedelno.” Bi no tespîtê Ranciere ez   ewnîyêno objeyanê hunerî ra. Xora cayêk fîlm de ti mudaxeleyî raştîyêk kenî û aye bedelnênî.Serhadî ke Neşmîn ra vano “bê” şiktayiş û bedelnayişê zayendo komelkî yo. Tîya zaf baş û rind bî. 

Mi zaf waştêne ke Serhadî xo dir aşt bibo; hîsa suçdarî xo ra bişiwo. Goreyê mi Serhadî suçdar nîyo goreyê na dinya zaf zêde însan o.

Serhad xora suçdar nîyo.

Ez to ra biperso. Eka to Serhad bibîyanî to se bikerdênî, çareserîya to çi bibîyanî?

Ez zî cewabê na persî nêzano, perspektîvek mi yo çareserî çîn o.  Ez teyna şîyêno ney bivajo ke, metafora eşkewta Platonî de, Platon vano ke “ êye ke rêzîla xo şiknaya wa hewna agêrî eşkewtî.” Serhadî ganî dewe de bimendênî. Maya ey bizewecnanî. Tabî xo hîsa suçdarî ra azad kerdo.  Eka dewletêk kurdan bibîyanî problemêka wînayîna Serhadî nêbîyanî, problema Serhadî resêna hata tîya.

Şîyayişê reya dîyînê Serhadî beno ke semeda ke sewbîna Neşmîn nêkişîyî nayê ra şono. Wa muzîk(Sakîna Teyna-Ko) bêro to vîr.  Rexmî no qewimîyayîşan û ciwîyayişan ewca de herkes ê hende bêveng o ke.  O wext ti fehm bikerî ke Serhadî çira ewca de nêmendo. Dîqat bikerî û bêrî xo vîr  ez sehneyo verîn de nênawinêno ke Serhadî ha ça ra yeno.

O wext ma çareserî dîyî.

Ma sehneyo peyên de zî nêzano Serhadî şono ca la muzîk bêrî xo vîrî.

O wext şîyayişê Serhadî çareserî ya.

Eka ma bêrî zewacî, Mutalîb zewecîya û se kerdî, “çi rêx roşonayo”. Xelet fehm mekî, ez Mutalîb suçdar nêkeno.  Ez fîlmê de hîrî gedeyan-tîpan mojnêno.  Hemberê hedîseyêk, rewşêk de reaksîyon, helwet û nêzdîbîyayişê herkes cîya yo.  

Zewacê ra qestê mi, wa dewa xo de bi hawayek gilêk cuyê ra tepişo.

Hetobîn ra semeda ke kilmfîlma ma nêşênî dekewî detayanî. Beno ke dayka Serhadî waşto ke ey bizewecno.  Netîce de Serhadî agêrayo, nîyet û amanç kerdo ke ewca de gîlêk heyatî ra tepişo.

Eka ma şîyayişê Serhadî sey çareserî qebul bikerî, no çareserî de muxlaqîyêk esto û zelal nîyo. Gere ma sewbîna çareserîyan ser o bifikirî û xo bidejnî.

Muxlaqîya ke bi hişmendî amêya verdiş esta.

Serhad agêra la nêşê dewa xo de dest bi cuyêk newe bikero.

Hetobîn ra eka temaşeker şîyêno derdê Serhadî sey derdê xo biveyno o wext fîlm resaya amanca xo. Ez derdî mojnêno. Dermanî ey temaşekerî ra verdano. Peywendîya na fîlm de cayêk de zî bi hişmendî çareserîye muxlaq verdano.  

Ferd komelkî yo. Arafê Serhadî, her ferdî kurdan ciwîyêno.

Ez sey to nefikrîyêno ke her ferdê kurdî ciwîyêno. Mutalîp zî dato zî kurd î.  Ewca de samîmîyet mûhîm o;  zerê xo de, cuya xo de bedelo ke dayo çîyo tewr mûhîm o.

To fîlma Ahlat Ağaci ya Nurî Bîlge Ceylanî temaşe kerda.Na fîlm de heme bêhêvîtîyan, probleman, derdan rê çareserî ke pêşkeş keno kenitişê bîr û aw vênayiş o.  Bi no hawa cuya newe dest pê bikero.  Fîlma Nostajîya Tarkovskî de problemanê girdanê ekstanyalîmzê ra bi no vateyî “ gere ma waştişê bedelnayişê dinya her tim weye bikerî” çareserîyêk pêşkeş keno.

Ma hewna agêrî destpêkî.  Tarzê her dîrektorî cîya yo. Derdê Nurî Bîlge Ceylan û ê mi yew nîyo. Serhad bi temamî mîyanê çaresernêkerdişê nîyo, ha mîyanê mucadeleyê de yo, beno ke tayê çîyan bibedelno…

Mi teyna nîmuneyêk da, ez wazêno ke çareserîyan ser o bifikirî.

Mi na kilmfîlma derdê mi çareserî nîyo, qedero ke welatêkî  rê nusîyayo, derdê mi mojnayişê no qederî bî. Esil temeya kilmfîlm na ya. Mi waşto detayêk no qederî bimojno. Tabî projeyanê bînan de ez derdanê xo rê çareserîyan û dermanan zî pêşkeş bikero.  Ez mîyanê bêîmkanîya çareserkerdişê de nîyo.  Projeyanê bînan de ez çareserîyanê xo zî bimojno.

-Ma ha pawênî bira. Homay nêko, wa ziwanê fîlmê to tirkî nêbî. Ti û Mehmet Alî Konarî ra bendewarî û hêvî  berz î.

Ez wîna fikrîyêno fîlma ke eka welatê kurdan de vîrîyêna ganî ziwanê aye zî kurdkî bo.

 *No nuşte verîcû keyepela Sinemaya Serbixwe de amêbî weşanayiş.