Di Pêşangeha Kitaban a Amedê
de hevalê min Omer Faruk Baran şeş kitab ji min ra kirîbûn û kiribûn dîyarî. Ji
wan yek jî pirtûka çîrokan a Ciwanmerd Kulek "Çar Mîx" bû. Kurteromana Şener Ozmen "Qiseyên
Xerîbîyê" jî dîsa di fuarê de min ji xwe ra kirîbû.
Min her du berhem li pey hev xwendin;
pêşî Çar Mîx paşê jî Qiseyên Xerîbîyê.
Ji alîyê ziman, vegotin û
teknîkê ve terza her du nivîskaran gelekî dişibe hev. Ev berhem nîşanî me didin
ku her duyan jî ji hêla zimên ve gelekî zor daye xwe. Hem Şener Ozmen hem jî
Ciwanmerd Kulek ji hêla vegotin û teknîkê ve gelek tişt li edebîyata Kurdî ya
Kurmancî zêde kirine; bi taybetî jî qada şixulandina Kurmancîyê bifirehtir
kirine, "Kurmancîya bajarî" geştir û bihêztir kirine.
Berîya ku dest bi Çar Mîxê
bikim ez li hêvîya berhemeke kûrtir û xurttir bûm. Min digot qey ev berhem bi
çar perçeyên welêr ra têkildar e û perçebûyîna welêt problematîze dike: Bi min
wisa dihat ku ew ê seba perçebûyîna
welêt îdraqeke/têgihiştineke bitûnî ya ontolojîk û resimekî temamkirî bide pêşiya
min. Lêbelê Çar Mîx ji çar çîrokan pêk tê, çar çîrok jî tene bi Bakurê welêt ra
têkildar in. Lê niha meriv dikare bêje ku nivîskar û rewşenbîrên me li ser
perçebûyîna welêt ne xwedîyê îdraqeke bitunî ne.
Nivîskarîya Ciwanmerd Kulek
wekî arkeologan e:Çawa ku arkeologek dikeve pey objeyekê Ciwanmerd Kulek jî li
dîyarde yan mijaran dikole. Mesela dikare li nûçeyeke rûpela sêyem a rojnameyan
bikole û çîrokekê ji wir derxîne. Ji ber vê yekê em dikarin bêjin ku Ciwanmerd
Kulek dikare gelek tiştan bike çîrok. Ev jî hêza afirînerîya wî nîşanî me dide.
Ciwanmerd Kulek wekî arkeologekî dest bi nivîsa xwe dike, meseleyê nola sosyologekî
analîz dike, di encama çîrokan de fenanî nîgarvanekî dibe lê Nietzcshebûyîna Ciwanmerd Kulek kêm e…
Di Çar Mîxê de çîrokên
sosyolojîk hene. Her çîroka wî neynikeke tîpolojîyeke civakî ye. Di vê berhema
xwe de nivîskar çar tîpên civakî û ew encamên determinîzmeke çawa ne nîşanî me
dide. Di ber ra jî dike ku em edî nikaribin wan darizînin.
Dema em ji kûçe û kolanan re
derbas dibin, carna em rastî dînekî tên, em ji xwe dipirsin ka gelo ew çawa dîn
bûye, meraqek bi me re çêdibe. Di vê kîtabê de nivîskar bersiva wê pirsê dide.
Gava em li bajarên wekî
Stenbol, Îzmîr û Enqerê rastî mafyayekî Kurd tên, em serpêhatiya wî meraq
dikin. Di çîroka Hawara Xwedê, Kerîmo de jî nivîskar bersiva wê meraqa me dide.
Di Mirin Dereng Dimîneyê de em encamên trajedîya eşqeke derengmayî a zilamekî xwedanzarok
dibînin. Di Rojbûnê de xwendekarekî Kurd ku nikare zankoyê xelas bike, di
bajarên Tirkan de çawa di arafê de dimîne, em wê dibînîn.
Gelo karekterên Ciwanmerd
Kulek qederperest û bêîrade ne? Erê. Di têkilîya civakê û ferdan/kesan de em
dikarin bêjin ku karekterên wî bêîrade ne. Di mekanîzmaya struktura civakî de çi
rol ji bo karekterên wî hatibe dîyarkirin ew jî li gorî wê rolê tevdigerin.
Rast e, karekter çawa bûye qurban û mexdûrê struktura civakî baş nîşanî me dide
lê qet hewla liberxwedayînê yan nerazîbûneke karekterên wî li hemberî vê
strukturê tuneye. Ew karekterên xwe azad nake. Lê dive wî bikiriyana, rîyên din
jî bidana ber karekterên xwe.
Di Veguherînê de Franz Kafka
kapitalîzmê însan çawa ji însanetîyê derxistiye nîşanî me dide. Hema hema
herkes vî tiştî dizane. Diviyabû Kafka nîşanî me bida ka em çawa dikarin ji nû
ve bibin însan jî lê wisa nekiriye.
Ciwanmerd Kulek bi wan çar
çîrokên xwe çi tişt guherand? Mudaxeleyî kîjan rastîyan kir û ew şikandin? Haya
me hemûyan bi tîpên civakî yên ku Ciwanmerd Kulek nivîsîne, heye. Ji ber ku
karekterên wî bêîrade û qederperest in, bê Nietzscehbûna wî, realîteyek bûye
mijara berhema wî, Ciwanmerd Kulek ew realîte ji nû ve afirandiye.
Edebîyat; encama ku em dijîn, riyên
xilasbûna ji wê encamê û riyên determînzma jîyaneke nû nîşanî me dide. Emareyên
wê determînîzmê Di Rojên Kolerayê de Eşq a Marquez de he ne. Ew ji gelek alîyan
ve mudaxaleyî rastîyê dike, wê dişkîne û feraseteke nû bi me re çê dike.
Bi ya min romannûsîya Şener Ozmen
îro berztirîn qonaxa romana Kurdîya Kurmancî ye. Hêja ye û divê mirov hemû
berhemên wî bixwîne. Ez her li hêvîya berhemên wî yên nû me.
Qiseyên Xerîbîyê dawîtirîn
kurteromana wî ye. Tê de du beşên sereke û çend binbeş hene. Roman serpêhatîyên
hunermendekî Kurd ê li Awrupayayê vedibêje û xwîner jî li gel hunermend li wir
dest bi rewîtîyekê dike.
Ji alîyekî ve xwendina vê
romanê zehmet e. Tew em dikarin bêjin ku di romanê de nivîskar pasîv, xwîner
aktîv e û vegotineke hêmayî/îmgeyî tê de he ye. Nivîskar zorê dide xwîner ku
hin tiştan analîz û temam bike. Mînak: Sernavê beşa yekem ScheiBe ye. Min ji
hevalekî xwe yê Elmanîzan wateya wê peyvê pirsî, got “gû” ye. Di romanê de
gelek peyv û qalibên bi vî rengî hene. Wekî din jî ji ber ku nezanîya xwîner li hemberî
romanê zêde ye jî fehmkirina romanê dijwar dibe.
Û ji ber ku Qiseyên Xerîbîyê
ne nivîskar-navendî ye; xwîner-navendî
ye, qalîteya romanê bilind e. Ew bi vî awayî xwînerê xwe teralîye rizgar dike.
Cîyawazîyeke din a vê romanê
jî ji hêla ruhî û kesayetîya karekteran ve ye. Bi qasî ku tê bîra min di hin
romanên Hêlîm Yûsiv û Firat Cewerî de jî mekan Awrupa û mijar jî penaberî bû. Karekterên
wan romanan xwe biçûk didîtin, di kompleksa bindestîye de difetisîn, parsekên
hez û fehmkirinê bûn û di krîzan cur bi cur de diman. Payîza Dereng a Firat
Cewerî wisa bû mesela. Karekterê Qiseyên Xerîbîye ji vê hêlê ve naşibe
karekterên romanên berî xwe, di tîpolojîya vî karekterî de şikandinek çêbûye. Di
Qiseyên Xerîbîyê de karekter bi xwe serbilind e, bi xwe bawer e, henekên xwe bi
Awrupîyan û dagirkerên xwe dike, serwext
e; haya wî ji wî û dinyayê heye û li hemberî Awrupayîyan kompleksa bindestîya bi
wî re tune ye. Ji vê hêlê ve ev roman dike ku xwîner jî bi xwe bawer bibe û tew
heta cihekî xwînerên xwe azad jî dike!.. Di romanê de “ez”a nivîskar xurt e lê
“em”a wî bi problem e.
Di Qiseyên Xerîbîyê de Şener
Ozmen xetayek kirîye. Ez nizanim haya wî ji wê xetayê he ye yan tune ye.
Ji hêlekê ve Qiseyên Xerîbîye
romaneke êrîşkar e û tê de şîddetek heye. Di romanê de li ser xwîner û “em”ê êrîşek
heye. Di vê romanê de di têkilîya “em” û “ê din” de “ê din” êrîşî “em”ê dike. Loma
jî di “em”ê de krîzêke sosyopsîkolojîk û hêbûnî çê dibe. Roman jîyana Kurdan û
ya Awrupayîyan bi xwînerên Kurd dide muqayesekirin. Jixwe muqayesekirin bi xwe
şîddetek e. Ji ber hestên valahî û derengbûnê krîzên psîkolojîk û sosyolojîk di
wan de çêdibin.
Di heman demê de di têkilîya
nivîskar û xwîner de jî êrîşeke li ser xwîner jî heye. Nivîskar xwe û xwîner
dide ber hev. Nivîskar ji xwîner re dibêje "min ev dît, min jîya lê te
nedît, tu nejîyayî". Gelo çi ji destê me çû, me çi nejîya, me çi ji dest
da... Van pirsan bi xwîner dide pirsîn.
Gelo nivîskar bi zanayî musade
kirîye, hiştîye ku “ê din” êrîşî “em”ê
bike? Lê ku haya nivîskar ji vî tiştî tune be? Ma qey edebîyat li hemberî “ê din”an
bihêz û dewlemendkirina “em”ê, înşa û pênasekirina “em”ekê bû? Di vê romanê de
em “em”a xwe ne li gorî “ê din"; bi xwe pênase dikin. Hem jî “em” di bin
şîddeta “ê din” de ne.
Di edebîyata Kurdî de gelek
romanên meşrûker he ne ku arezû û daxwazên xwînerên meşrû dikin. Helbet em
berhemên bi wî rengî jî nahebînin!
Berhemek divê ne erîşkar ne jî
meşrûkar be, divê ne nerehetker/bêhizûrker; ramanî be û rexnegir be û merivan bide
fikirandin. Wekî Bîyanîya Albert Camusî…
Kunye:
*Ciwanmerd Kulek, Çar Mîx, Weşanên
Avestayê, 158 rûpel.
*Şener Ozmen, Qiseyên
Xerîbîyê, Weşanên Lîs, 128 rûpel.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder