Ez muzîka Kurdî wekî muzîka
tradîsyonî; devkî û teknolojîk dikim du kategorîyan. Ji muzîka modern a Kurdî
qesta min muzîka ku bi amûrên teknolojîk ên wekî plak, kaset û di studyoyan de çê
dibe ye. Muzîka tradîsyonî jî naturel e, di nava gel de çê dibe. Temenê muzîka
Kurdî ya teknolojîk a Bakur herî zêde dikare xwe bigihîne salên heftêyan. Piştî
ku gund hatin valakirin û şewitandin ekserîyeta nûfûsa Kurdan berê xwe da
bajaran. Li dû salên nodî muzîka kurdî ya teknolojîk geş bû lê vê geşbûnê xwe
li ser tradîsyona xwe ne; li ser teqlîd û îdxalkirina muzîkên gelên din ava
kir. Ji ber vê yekê muzîka Kurdî hem ji tradîsyona xwe ya salan qetîya hem jî
nekaribû tradîsyoneke nû jî ava bike û tê de qrîzeke ontolojîk peyda bû ku hêj
jî dewam dike.
Bi taybetî piştî salên du
hezar û dehan di muzîka Kurdî de (qesta min muzîka Kurdî ya Bakur e) hewldan û lêgerîna
avakirina tradîsyoneke nû, sentez û modernîzekirina muzîka tradîsyonî dest pê
kir. Bingeha hewla avakirina tradîsyoneke nû bi piranî edebîyata Kurdî ye. Ew
dixwaze ji wir tiştekî derxe. Hewldanên modernîzekirina muzîka Kurdî jî li ser
qada muzîka tradîsyonî ava dibin. Ew dixwazin senteza muzîka teknolojîk û
tradîsyonî çêkin. Sedema van lêgerîn û hewldanan a yekem, qrîza ontolojîk a ku
muzîk Kurdî tê de ye. Li cîyekî ez rastî tespîteka etnomuzîkologekî Belçîkayî
hatibûm. Wisa digot: “Civakên ku kilamên xwe yên gelêrî nabêjin, kultura wan
civakan mehkûmê tunebûn û korbûnê ye.” Mirov
dibêje qey ev tespît ji bo rewşa muzîka Kurdî ya îroyîn hatîye gotin… Ev tespît jî sedema duyem a hewldan û
lêgerînan îzah dike. Çimkî ji muzîka Kurdî ya teknolojîk hema hema tu tişt nehat.
Berîy vê bi çend rojan albûma
nû ya Awaza Çîya bi navê "Botan" li ser platformên medyayê civakî hat
belavkirin. Di albûmê de deh kilamên gelêrî yên herêma Botan, kilamên bi
Kurdîya Kurmancî hene. Aranjorê albûmê jî Mehmud Berazî ye. Hewldan û lêgerînên
deh salên dawî yên muzîk Kurdî di albûma Botanê de xwe bi zelalî û geşbûnî nîşanî
me didin.
Piranîya mirovên bindest çi
amûrên çanda xwe yên maddî çi yên manewî qedir û qiymeta wan nizanin û wan
neparêzin. Di nav çanda Kurdî de qadeke ku zahf hatîye îxmalkirin jî qada
dengên Kurdî ye. Ger ez ne xelet bim di muzîka Kurdî de li ser deng, rîtm,
tingîn… ên Kurdî xebateke zanistî ya qeydkirin, berhevkirin, pênasekirin,
cûrekirin, tasnîfkirin û hejmartina dengan çênebûye. Gelo di muzîka Kurdî de
çend deng hene? Taybetmendîyên wan çi ne? Çiqas dengên muzîka Kurdî mirine?
Mirina dengan li gorî yê gotina zûtir çêdibe. Divê em gavek berî gavekê dengên
Kurdî berhev bikin û ji mirinê xelas bikin.
Beramberî her gotinê dengek heye.
Lê beramberî her dengî gotinek nîn e. Pêşî deng hebû, paşê gotin çêbû. Gotin
bikodbûna dengan e. Lorik û hawar
deng in. Kilam, gotin in. Lorik û hawar li gorî kilaman prîmîtîf in. Çawa resm
bi xêzekê dest pê dike, mirov dikare bêje ku muzîkê jî bi tingîna lorikan dest
pê kirîye. Di muzîka Kurdî de ji hêla gotinê ve mêr serdest in. Ji hêla dengan
ve jî jin serdest in. Di albûma Botan de serdestîya dengên muzîkjenên jin
berbiçav e. Gotin bi iqtîdarê ve têkildar e, deng bi bindestbûnê ve. Ji ber vê
bindest, klîşeya “Hûn dengê me nabihîzin”ê tekrar dikin. Spîvak di xebata xwe
ya bi navê “Madun dikare qise bike” de
nîşanî me dide ku gotinên madunan/bindestan tune ne, yên wan tenê deng in. Di
muzîka Kurdî de jinên Kurd çima ne domînant in û ne xwedî gotin in? Hêja Netirkê
di rojnameya Yeni Özgür Politikayê de, li ser vê pirsê nivîseke bi navê “Wî wî
wî” nivîsîbû. Ji hêla dengên muzîka Kurdî de serdestbûna jinan, di peywendîya
deshilatdarîyê de bindestbûna wan nîşanî me dida.
Deng ji gotinê gelekî bi qudrettir
e. Peywendîya gotinê bi hiş ra heye lê ya deng bi ruh, bîra kolektîf û takekesî
ra heye. Helbest çiqas kûr û geş be jî nikare xwe bigihîne geşbûn û kûrbûna
dengê muzîkê. Marcel Proust, di Gerran Bo Katî Ledestçû (Li Soranî wilo hatiye
wergerandin) de, di qismekî dirêj ê romanê de dixwaza kûrbûn û geşbûna vê parçika
berhemeke muzîke vêbêje lê gotin besî wî nakin. Di fîlma Kazim Oz "Zerê"
de meriv dibîne ku dengê kilamekê çawa dibe wesîleya rêwîtîya ber bi xwebûnê
xwe ve.
Têkilîya bîra takekesî û
kolektîv a bi muzîkê re çi ye? Dema ku berhemeke muzîkê karibe hem xwe bigihînê
bîra takekesî, hem jî ya kolektîv wê çaxê ew berhem mayînde dibe. Muzîkjenên Kurd
gelek caran di bîra takekesî de dimînîn û nikarin di nav bîra kolektîv û
takekesî de sentez an jî pirekê çêkin. Jixwe muzîka Kurdî ya teknolojîk ji bîra
kolektiv a tradîsyonî qetîyaye.
Muzîka Kurdî ya teknolojîk
tenê ji hêla gotinan ve na, ji hêla dengan ve jî ji tradîsyona xwe qetîyaye.
Piranîya gotinên stranên muzîka Kurdî ya teknolojîk, bi peyvên Kurdî lê bi mantiqa
zimanê Tirkî tên nivîsandin. Li gorî gotinê, xisareke mezin li dengên Kurdî ketiye
û ew hatine îxmalkirin. Lê albûma Botan vejendina dengên Kurdî ye. Ev taybetî
jî di kilamên Çiyayê Cudî, Heyran Jaro, Êvar E û Mîrane de xwe nîşan dide.
Di albûmê de ahenga deng û
gotinê gelekî xweş û geş e; ew zewqeke edebî ya kûr dide me. Dema ku ez li
albûma Botan guhdarî dikim, ji gotinên kilaman zêdetir di nava dengên kilmanan
de kûr dibim û diponijim...
Giringîtirîn alîyê albûma
Botan a Awaza Çîya ev e ku senteza muzîka Kurdî ya tradîsyonî û teknolojîk
çêkirîye û tradîsyona muzîka Kurdî ji nû ve diafirîne, wê modernîze dike. Bi
hêvîya ku ev alîyê albûmê jî bibe mijare nivîsa kesekî din…
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder