29 Nisan 2020 Çarşamba

Kilmfilma Cênîya Nêeysayî û Aseyayişê Madunî


                                                                                  

Rojanê Vîrûsa Coranayî de gelek derhênerê kurd filmê,kilmfilmê û belgefilmê xo û Tîyatroya Bajarê Amedî zî kayê xo, ser o platformanê înternetî de bar kerdî.  Qaso ke mi firsetî dî ez şêyo înan temaşe bikero: Kilmfilma Nikila Qirekê yê Xepirî ê Omer Ferhat Ozmen, Mavera ê Vedat Oyan, Ez Tusubasa Me ê Bîlal Korkut, Navber û Baskên Şikestî ê Kadir Eman, Hazirîyek Bo Derengmayînê ê Aram Dildar, Adem Başaran yê Orhan Înce, Hevêrk a Ruken Tekeş, Veger ê Selman Denîz û Cênîya Nêeysayî ê Lûtfû Îrdemî.

No nuşteyê de ez hewl dano ke ez ser o kilmfilma Cênîya Nêeysayî de fikr û hîsan xo binûso. Cênîya Nêeysayî 10 deqa û 40 sanîye ya, sifteyin kilmfilma Lûtfû Îrdem a, serra 2016ê de kaşbîya. Lûtfû Îrdemî serra 2018ê de zî bi nameyê Fotografkêş kilmfilma xo ya dîyîn kaşkerda û serra 2019ê ra nat zî hewldano dergfilma xo ya bi nameyê Pîrebok temam bikero.

Hîkayeyê kilmfilma Cênîya Nêeysayî, hîkayeyêko realîzma efsûnî yo. Roman Bedelîyayişê Franz Kafka de qehramanê romanî Gregor Samsa şewdirêk aqilîyêno, veynêno ke bedelîyeyo, bîyo kêzikêk e. Karekterê serekeyê kilfilmî cenî û mêrdeyêk î. Cuya înan de rojek nişka ra bedelîyayişêk qewimîyêno, cenî bena nêaseyeye; mêrde aye nêşêno a biveyno, cenîya ey tira nêasêna.

Struktura kilmfilmê de no bedîlîyayiş esto û xo ser no bedelîyayişê ra awan kena. 

Cenîya ey tena sey veng esta.  Cenî û mêrde semeda ke pênêkenî û seyyewbîn û pênêvanî cenî wazêna mêrde xo ra cîya bibo û şîro… Merdê zî  hewldano ke  cenîya ey newe ra tira biaso û pê bêrî.

Mêrde semeda ke sebebê bedelîyayişê cenîya xo fehm bikero û cenîya ey newe ra cira bêro aseyîş; kewno çare û çareserîyan dimê. Mêrde bander beno ke, semeda ke cenîya xo dejnaya, qehrnaya, tehda kerda bide nayê ra cenîya ey bedelîyaya hînî tira nêasêna.

Bekgranda kilmfilmê de peywendîya têkilîya serdest û bindestê de têkilîya cenî û camerdan de madunîya cenîyan; nêasebîyayişê înan esta.

Kilmfilmê wazêna tehda û şîddet veynayişê, bindestî û madunîya cenîyan bido ma mojnayişê.  

Lûtfû Îrdemî çîyêk şenike ra meseleyêk gird veta. Teorîsyen û rexnegîra G. C. Spîvak xebata xo ya bi nameyê “Madun şîyêno qisey biko”ê de mumkînîya şîyayişê qiseykerdişê madunî muqaşe kena û cipers kena. Kilfilma Cênîya Nêeysayî persa “gelo madun asêno” dano ma perskerdişê û nêasebîyayişê madunî dano ma nawitiş. O wext ma bipersî: Gelo çîyêk nêasêno senî bişo qisey bikero?

Madun bi bedenek dinya de mewcud o labela semeda ke no bedenî nêno asayiş, seka namewcud o. Hetêk ra semeda ke o nêasêno problem o, hetobin ra zî o ke asêno, aseyayişê ey beno problemî. O rewşêka paradoksî de ase mendo.

Têkilîya kurdan û dagirkeranê înan de wa çîyî gird kinarekê de bimanî, çîyêko qitelekêk aîdîyete kurdîbîyayiş o, game ke no çîyo şenik zî yeno asenayiş, o wext dagirkerî ney çîyî xo rê sey tehdît veynênî, wazênî ney çînî bikerî.  Nayê ra bi hişwerî ti wazênî ti nêasî. Ti zana ke eka ti biasî ti bibî hedefê zalimeyê, wehşetî, şîddetî û îskenceyî…


Karektera cenî kilmfilmê de bi vengêko parsekî semeda ke bêro fehmkerdişê vatênî,“çew mi nêveynêno”. Semeda ke ti zulm, zalimê, zordarî îqtîdarê camerdan û komelî ra xo biseveknî, ti bedelîyayî û bîya nêaseyîya.
Serdestê to nêwazênî to biveynî ke. Eka to aseyayişê xo bidanî qebulkerdiş, no amênî o mana ke ti hînî bindest û madun nîya. 

Kilmfilmê de çîyo ke ez cira tewr zaf eciz bîyo ziwanê aye bî: Hetê teknîkê ra ziwan bi zelalî nêamênî fehmkerdiş. Ziwan zeîf û qels bî.Tê de qe estetîk çîn bî. Temam, kilmfilmê bi dimilî bî la hetê ziwanî ra qe dimilî zêde nêkerda û averî nêberda. Çi beno wa bibo wexto ke ziwanê berhemî to estetîk û resen bî, berhemê to zî ê hende baş û rind û berz beno. 

Kilmfilmê de zaf dîyar keno Lûtfû Îrdemê bînê têsîra Alî Kemal Çinarî de mendo.  Normal o ke bimano çimkî Alî Kemal Çinar û Lûtfû Îrdem dost û hevalê yewbînan î û yewbînan zêde kenî. Labela Lûtfû Îrdemî  ganî verî na têsîrê ra dima zî heme têsîranê bînan ra xo bişiwo û resenîya xo biveyno. 

Rexmî heme kêmasîyan û qelsîyan Lûtfû Îrdemê kilmfilam xo ya sifteyinê de dano kê hîskerdiş û nawitişê ke o gelek filmanê  başan bianco.  Wa çimê şima ey ser o bo!...

*No nuşte verî keyepelê Sinemya Serbixwe de amêyo weşanayiş.




Hiç yorum yok:

Yorum Gönder

Li Bakurê Şoreşa Romana Dagirkirina Tarîtîyê ya Bextîyar Elî

                                            Ez dibêjim qey cara yekem e ku   nivîskarek soranînivîsê Başûrê welat, li ser Bakurê welatê ...