Şêxo Fîlîk: Bi meşa berepaşkî paşeroj nayê guherendin...

                                        

Li ser kitêba berî ya bi nava Bêbawî û kitêba nû ya bi nava Ew Ne Ez Bûm, nivîskarî û afirînerîya hêja Şêxo Fîlîk  me hevpeyvînek  kir...  

                                        


Berhema te ya yekem a bi navê Hebanoka Çîrçîrokan di sala 2013an de çap bûye. Di sala 2015an de jî Bêbavî û sala 2020an, berî çend rojan jî Ew Ne Ez Bûm ji Weşanxaneya Avestayê hat weşandin. Di nava heft salan de sê berhemên te hatin weşandin.  

                                     

-Ji Hebanoka Çîrçîrokan hata Ew Ne Ez Bûm tu dikarî behsa guherîn û veguherîna çîroknûsî/nivîskarîya xwe bikî?

hema bêje tiştek neguheriye û dîsa ew kesê roja ewil im ku hê jî li ser heman baweriyê me; nivîsandin tenê ne derbirîn û dilrehetkirinek e, ew seknek e, bertek û lênêhirtenek e li (hem)ber heyîn û hebûnê…

-Çima ewqas dem ketîye navbera Bêbavî û Ez Ne Ew Bûm?

ne ku ‘ez ne ew bûm’, ez bûm, lê ‘ew ne ez bûm!..’ ferq çiye?..  ferq di baweriya pênaseya li jor de xwe dide der û bawerî pîrozî ye, pîrozî ji efsûniyê, efsûnî ji tirsê, tirs ji nezaniyê û nezanî ji zanînê dizê, lê zanîn?.. ew nayê zanîn, guherbar e zanîn jî wek valahiyê?.. xapînok e… ku ne xapînok bûya qaşo matemetîk “teoriya ku hatiye ispatkirin” e lê gava em bêbavî û ew ne ez bûm li matemetikê dixin hesab li hev şaş dibe, çi ku li gor matematikê divê bêbavî 5 salan ji ew ne ez bûm mezintir bûya, lê na, li xwe nade der lê ew ne ez bûm 3 salan ji bêbaviyê mezintir e, lewre ew ne ez bûm 3 salan beriya bêbaviyê dest pê kir lê çima ku xebateke dîtir bû, hewcedariyên wê jî dîtir bûn; eleqeyeke dîtir, ranêzîkbûneke dîtir, pêwendiyeke dîtir û axir…

bi xwî û xisetên xwe, bi qarekter û keseyata xwe, bi xwezî û xwazeya xwe her berhem zarokek e li ber dilê min û ‘ew ne ez bûm’ bi her hawê xwe zarokekî otîstîk e, demdirêjiya wê ji ber taybetmendiya wê bû û ji bo ku were pê jê re xwendin û lêkolîneke berfireh hewce bû, loma di paşxaneya xwendin û nivîsandinên min de hêdî hêdî jixwe re dihat pê, di dilê min de, bi min re…

- Bi vê estetîk, vegotin û teknîkê, bi vî zimanî Şêxo Fîlîk dikare gelek çîrokan biafirîne, tu bi vî zimanî çi binivîsî wê bê xwendin, gelo çima tu zêdetir nanîvîsî, nafirînî? 

bi meşa berepaşkî meriv  nikare paşeroja xwe biguhere, ji ber ku rewşa me ya polîtîk sîrayetî edebiyata me jî kiriye rest e ku di berhemdariya kurdî de valahiyek heye lê hewce ye em navê wê valahiyê rast deynin û bi min pêdiviya edebiyata me ne çendanî lê çawanî ye, jixwe ez jî naxwazim navê min bi hêjmara nivîsên min lê bi çawaniya wan bê hilanîn, ma qey her du bi hev re ne pêkan in, ango nabe ku em him zêde binivîsin û him jî berhemên me baş bin? çima ku nivîs ji wesandin û dilbijandinê bêhtir bi afirandinê re têkîldar e û afirandin jî ji derfetên maddî manewî heta derûniya însên ji gelek hokeran pêk tê Wirginia Wolf di “odeyeke meriv a bi xwe” de bersiva pirsa te pir xweş daye bê ka ji wan hokeran yek kêm be afirandin çawa betal dibe.

- Xwîner li zimanê te têr nabe û bêrîya ziman û vegotina te dike. Te bikaranîna kurmancî firehtir kirîye, vegotin û teswirên te xwe digihînê hûrgîlî û detayên psikolojîk û polîtîk. Ji hêla vegotin, teknîk, estetîk, zewqa edebî û ziman ve tu çawa ewqas kamil bûyî? Tu çawa xebitîyî ku vegotin, teknîk, estetîk û ziman ewqas bi hostetî bikartînî? Te çi kir ku te wekî Bêbavî û Ew Ne Ez Bûm di edebîyata kurdîya kurmancî de du berhemên bêhempa afirandin?

wek çawa me got bi meşa berepaşkî paşeroj nayê guherendin her wiha bi xwezî û hêviyan jî pêşeroj nayê sazkirin, pêşeroj xeyal e, armanc e… riya ku meriv digihîne armanc û xeyalan jî xebat û xîret e, belê du gotinên klîşe ne xebat û xîret lê rastiyên rastîn jî carinan dibin klîşe, li dinyayekê tehayyûl bike; cihê ku xelk bi wesayîtan diçe tu mecbûr î ku peyatî biçî, an divê tu dev ji çûyîna wê derê berdî an jî li rêyekê, li derî û derfetekê bigerî ku beriya xelkê xwe bigîhinî wir, nexwe bi nifir û dijûnan neyar û xêrnexwaz têk naçin û bi dirûşmeyan jî…

-Ez Ne Ew Bûm 63 rûpel e lê xwîner dixwaze 663 rûpel be. Çima Şêxo Fîlîk berhemeke 663 rûpel nanivîse?

nizanim

-Di afirenerîya Şêxo Fîlîk de teqinek çê bibe? Heta niha sê kitêb nivîsîye? Jê û şûn de her salek berhemek te em bixwînîn?

nizanim, dîsa…

- Rojek hevalekê min got, “heta ku mirov ji bajerê xwe hîcret neke nikare bibe pêxember” Derdekî te bi ziman ra heye. Di heman demê de bi min tirsa te ya ziman jî heye; zimanê te înşakirî ye, tu ditirse ku ji nava sînorên vî zimanî derbikevî û tu ji hilweşandina vê zimanê ra ditirsî. Ji ber vê tirsê û fikarê ji hêlekê ve zimanê te, te sînordar dike û tu nikarî; naxwazî  tiştên din bikî çîrok. Gelo tu ji bo vê tespîtê min fikrên te çi ne?

di warê hûnerê de hemû welatên ku bi meqesa xwe dibirrin û bi derziya xwe didûrin ango welatên xwedîstatû û bi destûmistê xwe jî hewl didin li dijî kapîtalîzmê li ser piya bimînin, yên mîna me bindest jî him li dijî kapîtalîzmê him li dijî bindestiya xwe… yê min ez bindestiya xwe wek belayeke li serê xwe nabînim, pê re li hev im, belê ev qebûlkirinek e ji ber ku guherîn û guherandin bi qebûlkirinê pêkan e, jixwe ne hewce ye ku bibêjim qebûlkirin ne normalîzekirin e, derdê min î bi zimên re jî bi vê re têkîldar e, lewre bindestiya min beriya her tiştî bi zimên xwe bi min dide hesandin û dike ku di pêwendiya fenomenolojî, psikanaliz û hebûnweriyê de guh bidim felsefa zimên a J. Derrida.  

helbet ew kesê ku tiştek ji xwe re kiribe derd û pê re pev biçe tirs bivênevê ye, ji ber ku ev pevçûneke nebinavkirî ye dawiya dawîn û kes nizane wê kî kê têk bibe lê tirs motîwasyoneke baş e jî ji têkbirina ihtîmala têkçûnê re, ne me got çavkaniya baweriyê pîrozî ye, ya pîrozîyê efsûnî û ya efsûniyê jî tirs e, ev formûlasyon jî bi me dinimîne ku baweriya bi awayekî îndîrekt ji tirsê dizê di heman demê de jehrkûja tirsê ye jî, pêwendiyeke paradoksal be jî ev wiha ye…

û tespîta te ya ‘sînordar kirin’ û ‘naxwazî, nikarî tiştên din bikî çîrok’ jî dikim baqeguleke rexneyê û didim ser seran û her du çavan da ku di demeke firehtir de li ser bifikirim û xwe rast bikim

- Mijarên Ew Ne Ez Bûm polîtîk in, bi dîyardeyên polîtîk ra têkildar in: Travma, tirs, bîra kolektîv, zeman, mekanê çil salên dawî hene. Di edebîyata Bakurî de mijar û zemanê berhemên ku derpolîtîk in gelek kêm in. Piranîya nûserên edebîyata Bakurî ya çil salîya dawî ji hêla zeman û mijaran ve hepsîyê zeman, mekan û mijarên hegemonyaya polîtîk bûne. Bi min tu jî ji wan hepsîyan yek î, ji ber vê tu gelek sînordar dibî.  Ji ber vê wekî Cortazar, Borges Faulkner, Wirgina Wolf, tu nikarî berheman biafirînî. Çima nuserên kurd nikarî ji xwe vî zeman, mekan û mijaran rizgar bikin? Zemanek, mekanek, mijarên nû an jî mijarên bi vegotina din biafirînî? Ji bo yekê fikr û hestên te çi ne?

kî dibêje Cortazar, Borges, Faulkner û Wolf ne polîtîk in?.. dijberî wê ev navên ku te hilanîn bi polîtîkbûna xwe tên nasîn, ji polîtîkbûnê qesta me ne nivîsandina metnên propagandeyî ne bêguman, ji ber ku metnên edebî ne manifestoyên partî û rêxistinan e, bi min jî her çar nivîskarên navborî serkeftî ne lê gelo em dikarin bibêjin reseniya mijarên ku wan li ser nivîsiye ew serkeftî kirine? an jî mekan û zeman!..

ku berhemek bi xisusî li ser mekan û mijarekê nehatibe nivîsîn, mekan, mijar, zeman sê hokerên talî ne li ber vegotin, xweşbêjî, rîtîm, retorîk û felsefeya wê berhemê, ger em –sermeselê- mekanê bikin krîterek ji bo nirxandina başî û nebaşiya berhemekê, piraniya çîrokên Wolf lamekan in, nexwe divê em berhemên lamekân derveyî vê nirxandinê bigirin?  heqet mekanê çîroka bi navê “Portre” a Wolf ku der e, an jî mekanê çîroka “duşem an jî sêşem”? Faulkner di “sewt û hêrs” de ji me re qala kîjan mijarê dike? Cortazar di “tangoya riya vegerê” de ji me re qala çi dike, mekan ku der e, zeman çi zeman e?     

zeman, mekan û atmosfer sê hoker in ku rasterast bi vegotinê re têkildar in û Wolf, Cortazar, Faulkner ew nivîskar in ku bêhtir bi vegotina monologî an jî herikahiş dinivîsin, herikahiş jî wê derfetê dide nivîskêr ku di nava mekan û zemanan de bi dilê bigere û ji qewlê te ve hepsî mekanekê nebe…

helbet herkes azad e ku li ser berhemeke çapbûyî her tiştî bibêje, loma her tespîtek heqê te ye ku tu bikî lê di vir de bi ya min rexneya te an jî tespîta te divê derheq şêwaza min de bûya ji ber sedemên ku min rave kirî û ji ber sedema ku ‘bêbavî’ jî û ‘ew ne ez bûm’ jî bi herikahiş û monologî hatine nivîsîn…

-Çima arezûyê har û bengîyê dînîtîyên nûserên kurdî ji hêla afirandinê tuneye? Çima nuserên kurd bi xwe ne bawer in? Arezûya wan tuneye ku wekî Kayıp Zamanın İzinde, Ulysessê berheman biafirînîn?

naxêr, ji hêla têma û mijaran ve di dinyayê de nûserên herî ‘bi xwe bawer’ nûserên kurd in çima ku sazî û dezgehên me yên venêrinê û metirsiya qedexekirina pirtûkan li ba me tune, loma dema em lê dinêrin ji ensestê heta pedofîliyê, tiştek nemaye ku nebûye mijara nivîsên nivîskarên kurd, loma jî heke ev xwebawerî bê hesibandin bi min problema edebiyata me ne xwebawerî ye.

ev li aliyekî, bi ya min balkêşiya mijarê jî ne pîvanek e ji bo başî û nebaşiya berhemekê, pîvan ew e ku mijar çi dibe bila be nûser ew bi çi hawî, bi çi zimanî û bi kîjan şêwazê daye, ji ber ku heqet jî ‘di bin ezmanê girover de tiştek nemaye ku nehatibe gotin’ û êdî ji gotinê bêhtir şêwaza gotinê qedra berhemê diyar dike ku ‘ew ne ez bûm’ rasterast ji bo ku balê bide ser vê rastiyê bi teknîka kolajê hatiye nivîsîn.  

-Ji bo penç û deh salên pêş me ji bo nivîskarî; afirenerîya te plan û projeyê te çi ne?

ku Coronayê ruhê me ji me nestand û em man heta çend salên din emê bi hev re bibînin, ma nabe?..