21 Şubat 2021 Pazar

Peywendîya Sînemaya Nurî Bîlge Ceylan Bi Kurdan Ra

 

 




Mendiş, remayiş,şîyayîş û agêrayiş krîz û problemanê serekeyê kurdan ra yî. No hetî ra mîyanê sînemaya Nurî Bîlge Ceyaln û kurdan de têkilîyêk esta. Semeda ke remayiş, şîyayişê kurdan xosernêbîyayişê înan ra yena, hetê strukturî ra  sînemaya ey ra cîyawaz benî. 

Eka netewa kurd de verîcû bi sînema û edebîyat,muzîka xo bişo krîz û problema mendiş, remayiş,şîyayîş û agêrayiş  çareser bikero, komela ma de bedelîyayişêko radîkalî bivirazîyo. Xora sînema û edebîyata kurdî de no dîyardeyî zaf ca gênî. Fîlma, Vîr a Burhan Ateş û Hazirîyek Bo Derengmayînê ê Aram Dildar, romanê Gulên Şoran ê Eta Nehayî û Gava Heyatê yê Lokman Ayebe…  Mendiş, şîyayiş,remayiş û agêrayiş her yew bi serê xo krîz û problemêk o. Kurdêk ver xosernêbîyayişê xo remêno şono la remayiş xo dir krîza xo(nê)bîyayiş ano, mendiş arafê, dihet bîyayiş o, agêrayişê de xopêgirewtiş nêvirazîyêno; o ke agêrayo gîlêk çîn o ke tepişo, newe ra remayiş beno, hetobîn ra no krîzê agêrayiş, mendişê de zî esto, manêno nêşêno xo pê çîyêk bikero. 

Fikrê mi no yo ke, hetê çareserkerdişê no probelman û krîzê xo ma şîyênî sînemaya Nurî Bîlge Ceylanî ra zaf çîyî bimûsî…

Hata verî temaşekerdişê Kasaba mi teyna fîlma ey ya Ahlat Ağacı, serra 2018ê de mi Enqera de sînema de temaşe kerdibî.  Embazêk rewşa xo yê WhatsAppê de vîdeoyêk bar kerdbî; şîîrêk Ehmed Arîf bi dîmenê fîlmêk amêbî wendişî, dîmenî vîdeoyî zaf bala mi antî, mi waştî ke ez bimûso ke nê dîmenî ê kamcîn fîlmeyî.  Têkilîya bi fîlma Kasaba ra no qaîde virazîyaye.

Fîlma Kasaba(Qesaba) bi muhteşemîya xo ya estetîk, hîssîyat û bandorîya sînematîk, fotografîk, teknîk û problematîkê xo ra ez mest kerdo.

Yew hetê fotogtafîkî, Kasaba muhteşemîya xo ma nawnêna. No hetî ra ez mest kerdo, tew zaf zî no hetî ra bandor kerdî mi. Her kareyê fîlmî kî ra zaf çîyî vanî.

Hetê fotografîkî ra ruhê kî, her dîmenê fîlmî dir kewno têkilîyî, dîmenî kî gênî zereyê xo, bi no dîmenan raywanîya xorînî û tarîyanê ruhê xo, hişê xo bikerî, seka kî sindiqanê kîlîtkerdeye ruhê xo bi no dîmenan akerî. Hetê mîstîk, metafîzîkê no dîmenan esto, seka merdim bişo bi no dîmenan xo biresno teberê fîzîkî, derbarê a dinyayê de xo roşn bikero. No dîmenî seka hişê kî ya bidusî, kî nêşênî hişê xo ra dera bikerî ê hende bandorî kenî, kî serobîn kenî û lerznênî, seka ceyranî kî bigîro. Bi padusnayiş kî de nerehetî, bêhuzurî, fikrîyayiş dayiş  virazênî. Bi no dîmenan kî dest bi fikrîyayiş kenî. Seka verî temaşekerdişê fîlmî de kategorîyanê hişê kî de malzameyêk çîn bî ke aqil ser o bifikiro, êyî seba fikrîyayiş benî malzeme, venganeya hişî pir kenî.

Diyîn zî hetê problematîkê ra; çîyî ke xo rê kerdî problemî, derdî, kulî qalîteya xo nawnêna ma.

Temayê esasîyê fîlmî, xalîtî, terkbîyayîş, teynatî, ecizî û boytengîya canî, feqireyê, bêkesî, neçarî, xoza, gedeyî,  neşayî, poşmantî, memnunnebîyayiş û taşra yo.

Fîlmî xo ser biproblembîyayişê mekanî;melbendî; çolterî ra; ser ra awan kena. Têkilîya bajar û dewî-çolterî, zereyîn û teberîn, mehelî û globalî, averkewtiş û apeymedişê de mendiş, remayîş;şîyayiş û agêrayiş fîlmî de problematîze beno.

Fîlmê de hîrêbarîya dapîr- bawkalî, lajan û tornan esta. Fîlmê de di lajî dapîr û bawkalî estî. Lajêk ra tornêk nameyê Elî yo, lajo binî ra di tornî; keynayêk û lajêk  estî. Çimê tornanê gedeyanî ra ma pêrodayişê dapîrûbawkalî, laje û tornî vênênî: Fîlmî de Elî zî  sey pîyê xo remayîş, şîyayîş fikrîyêno, pîyê ey qeseba ra rewna ra remayo, Elî şîyayîş, lajo binî perwerdeyêk baş dîyo, entelekuel bîyo,  şîyo Ameriqa, zaf hetan ra xo aver berdo la agêrayo amêyo qeseba, di hebe zî doman ey estî, o zî agêrayiş, dapîr û bawkalî zî mendiş  temsîl kenî.

Hîrêyîn fîlmî hete munaqaşayanê ra, dîyalogan ra muhteşemîya xo nawnêna ma. Peywendîya mendiş, şîyayiş û agêrayişê de ma munaqeşeyê bawkalî, laje, torne vênenî.  Bawkalî mendo la seka qe tehmêk cuya xo nêgirewto. Laje agêrayo, pîyî yanî bawkalî lajê xo ra vano ke “ma semeda ke ti hînî nêrî tîya ma ti daye wendiş la ez fehm nêkeno ke ti çira agêrayî.” Laje, agêrayo la gîlêk çîn o ke tepişo, xo pê bigîro. Hetê wende û zanaye ra zaf xorîn o la qesaba de strukturî çîn î ke na xorînîya xo bi kar bêro. Bawkalî tornê xo ra vano “ to şîyî esker, amêyî, to dest bi kamcîn karî kerdo ya ti erzîyeye ya zî to caverdayo, ti hama nacaxêk rê dimi nêbîyî.”

Çarîn, fîlmî hetê fonksîyonê ra muhteşemîya xo ma nawnêna. Dîrektorî bi hîrêbarîya bawkalî, laje û torne de bedelnayişê xulasaya sosyotarîxîye tirkan ê hewtay serranê peyên nîşane ma dano. Cayêk munaqeşe de Elî vano, “ qe girîngîya heskerdişê wetanî seba mi çîn a.” Tîya de dîrektorî emareyanê nasnameyê newa û bedelnayişê erjanî nîşanê ma dano.

Kasaba senî bibîyanî sakînê weyra cuya xo ra memnun û şa bibîyanî, bikeyf, bihuzur, bieşq, bimemnunîyet biciwîyanî? Kêmîya muhteşemîya Kasaba na ya ke, Nurî Bîlge Ceylanî krîzê mendiş, şîyayîş, agêrayişê de çareserîyek pêşkeş ma nêkeno. Agêrayiş esto la reya dîyîn remayiş zî beno.  Mesela lajî agêrayo la seba ke lajî weyra pê çîyêk xo bigîro, ganî se bikero? Tornê domanê ke pîl bîyî seba ke neremî ganî se bibo?


                        

Merdim çira wazêno biremo, şîro yan zî koçî bikero? Awropa, Ameriqa, Stenbolê de çinayî esto ke zafane wazênî biremî şîro ewcayanî? Hetê ekonomîk, kulturî, hunerî, ewlekarî, îhtîyacanê bîyolojîkî ra  cewabê arzûyan ey dano naye ra. Hetobîn ra  zî remayîş û şîyayiş merdimî  sîstema kapîtalîstî ra yena. Na sîstemî, însanî zaf kerdo çimvêşan û mirdnebîyaye, tetmînkarîya şayînî, seksî, alkolî, werdiş û şimitişî.

Çareserîya mesela tam zî bi awankerdiş, bedelnayişê mekanî;qeseba,dewî, bajarî,welatî û  însanan girêdîyeya. Şairê Kurd Berken Bereh hewl dano bi şiîre bajerêk awan bikero. Eka ma fîlmî ra bipersî çira karekterê fîlmî qeseba ra hes nêkenî, ciwîyayişê aye ra memnun û keyfweş nîyî? Yew feqirtî ya, di, senîtîya însanê;Elî tewr zaf zî rîdî însanan ra wazêno biremo, hîrê zî, mekan bi xo yo.  La fîlmê de raşt ra raştî mekan yanî qeseba  yena problematîzekerdişî. Mekan cewabê arzû û waştişan karekteranê xo nêdano. Lajo entellektuelî nêşêno potansîyelê xo bikarbêro.

Xora derdê dîrektorê na fîlmî de çîn o ke seba meseleya xo cewabêk yan zî çareserîyek bido ma, derdê ey nawitiş û teswîrkerdişê mesele bi xo yo. La ez no fikir de yo ke fîlmanê xo bînan de çareserîyan pêşkeş ma keno, çimkî  mîyanê heme fîlmanê Nurî Bîlge Ceylanî de yewbînî temamkerdiş û cewabe yewbînî rê şawitiş zaf esto. Eka ez mîyanê Ahlat Ağacı û Kasaba de têkilîyî virazo, ez şêyêno no çîyêk bivajo ke, sehneyê peyênê Ahlat Ağacı de laj;Sînan û pîyî ha bîr kenênî, la ma nêvênêne ke awe dîya yan zî nêdîya, eka awa bivênî Sînanî nêremo û nêşîro, weyra de xo pê çîyêk bigîro. Semeda herakerdiş û xorînkerdişê meseleya pêşkeşîya çareserîyan; fîlmanê xo binan de bajarî awan kerdo, însan bedelnayo ma ganî verê xo bido fîlmanê bînanê Nurî Bîlge Ceylanî.




Fîlmografîya Nurî Bîlge Ceylan:

1995-Koza,1998-Kasaba,2000-MayısSıkıntısı,2002-Uzak,2006-İklimler,2008-ÜçMaymunlar-2011-Bir Zamanlar Anadolu'da,2014-Kış Uykusu,2017-Ahlat Ağacı,2021-Kuru Otlar Üstüne(Hama temam nêbîya).

 *Ev nivîs berî di hejmera çarem a Kovara Sinemaya Serbixwe de hatîbû weşandin.

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder

Li Bakurê Şoreşa Romana Dagirkirina Tarîtîyê ya Bextîyar Elî

                                            Ez dibêjim qey cara yekem e ku   nivîskarek soranînivîsê Başûrê welat, li ser Bakurê welatê ...