Mendiş, remayiş,şîyayîş û agêrayiş krîz û problemanê serekeyê kurdan ra yî. No hetî ra mîyanê sînemaya Nurî Bîlge Ceyaln û kurdan de têkilîyêk esta. Semeda ke remayiş, şîyayişê kurdan xosernêbîyayişê înan ra yena, hetê strukturî ra sînemaya ey ra cîyawaz benî.
Eka netewa kurd de verîcû bi
sînema û edebîyat,muzîka xo bişo krîz û problema mendiş, remayiş,şîyayîş û agêrayiş çareser bikero, komela ma de bedelîyayişêko
radîkalî bivirazîyo. Xora sînema û edebîyata kurdî de no dîyardeyî zaf ca gênî.
Fîlma, Vîr a Burhan Ateş û Hazirîyek Bo Derengmayînê ê Aram Dildar, romanê
Gulên Şoran ê Eta Nehayî û Gava Heyatê yê Lokman Ayebe… Mendiş, şîyayiş,remayiş û agêrayiş her yew bi
serê xo krîz û problemêk o. Kurdêk ver xosernêbîyayişê xo remêno şono la
remayiş xo dir krîza xo(nê)bîyayiş ano, mendiş arafê, dihet bîyayiş o,
agêrayişê de xopêgirewtiş nêvirazîyêno; o ke agêrayo gîlêk çîn o ke tepişo,
newe ra remayiş beno, hetobîn ra no krîzê agêrayiş, mendişê de zî esto, manêno
nêşêno xo pê çîyêk bikero.
Fikrê mi no yo ke, hetê
çareserkerdişê no probelman û krîzê xo ma şîyênî sînemaya Nurî Bîlge Ceylanî ra
zaf çîyî bimûsî…
Hata verî temaşekerdişê Kasaba mi
teyna fîlma ey ya Ahlat Ağacı, serra 2018ê de mi Enqera de sînema de temaşe
kerdibî. Embazêk rewşa xo yê WhatsAppê
de vîdeoyêk bar kerdbî; şîîrêk Ehmed Arîf bi dîmenê fîlmêk amêbî wendişî,
dîmenî vîdeoyî zaf bala mi antî, mi waştî ke ez bimûso ke nê dîmenî ê kamcîn
fîlmeyî. Têkilîya bi fîlma Kasaba ra no
qaîde virazîyaye.
Fîlma Kasaba(Qesaba) bi
muhteşemîya xo ya estetîk, hîssîyat û bandorîya sînematîk, fotografîk, teknîk û
problematîkê xo ra ez mest kerdo.
Yew hetê fotogtafîkî, Kasaba muhteşemîya
xo ma nawnêna. No hetî ra ez mest kerdo, tew zaf zî no hetî ra bandor kerdî mi.
Her kareyê fîlmî kî ra zaf çîyî vanî.
Hetê fotografîkî ra ruhê kî, her
dîmenê fîlmî dir kewno têkilîyî, dîmenî kî gênî zereyê xo, bi no dîmenan
raywanîya xorînî û tarîyanê ruhê xo, hişê xo bikerî, seka kî sindiqanê
kîlîtkerdeye ruhê xo bi no dîmenan akerî. Hetê mîstîk, metafîzîkê no dîmenan esto,
seka merdim bişo bi no dîmenan xo biresno teberê fîzîkî, derbarê a dinyayê de
xo roşn bikero. No dîmenî seka hişê kî ya bidusî, kî nêşênî hişê xo ra dera
bikerî ê hende bandorî kenî, kî serobîn kenî û lerznênî, seka ceyranî kî
bigîro. Bi padusnayiş kî de nerehetî, bêhuzurî, fikrîyayiş dayiş virazênî. Bi no dîmenan kî dest bi fikrîyayiş
kenî. Seka verî temaşekerdişê fîlmî de kategorîyanê hişê kî de malzameyêk çîn
bî ke aqil ser o bifikiro, êyî seba fikrîyayiş benî malzeme, venganeya hişî pir
kenî.
Diyîn zî hetê problematîkê ra;
çîyî ke xo rê kerdî problemî, derdî, kulî qalîteya xo nawnêna ma.
Temayê esasîyê fîlmî, xalîtî,
terkbîyayîş, teynatî, ecizî û boytengîya canî, feqireyê, bêkesî, neçarî, xoza,
gedeyî, neşayî, poşmantî,
memnunnebîyayiş û taşra yo.
Fîlmî xo ser biproblembîyayişê
mekanî;melbendî; çolterî ra; ser ra awan kena. Têkilîya bajar û dewî-çolterî, zereyîn
û teberîn, mehelî û globalî, averkewtiş û apeymedişê de mendiş, remayîş;şîyayiş
û agêrayiş fîlmî de problematîze beno.
Fîlmê de hîrêbarîya dapîr-
bawkalî, lajan û tornan esta. Fîlmê de di lajî dapîr û bawkalî estî. Lajêk ra
tornêk nameyê Elî yo, lajo binî ra di tornî; keynayêk û lajêk estî. Çimê tornanê gedeyanî ra ma pêrodayişê
dapîrûbawkalî, laje û tornî vênênî: Fîlmî de Elî zî sey pîyê xo remayîş, şîyayîş fikrîyêno, pîyê
ey qeseba ra rewna ra remayo, Elî şîyayîş, lajo binî perwerdeyêk baş dîyo, entelekuel
bîyo, şîyo Ameriqa, zaf hetan ra xo aver
berdo la agêrayo amêyo qeseba, di hebe zî doman ey estî, o zî agêrayiş, dapîr û
bawkalî zî mendiş temsîl kenî.
Hîrêyîn fîlmî hete munaqaşayanê
ra, dîyalogan ra muhteşemîya xo nawnêna ma. Peywendîya mendiş, şîyayiş û
agêrayişê de ma munaqeşeyê bawkalî, laje, torne vênenî. Bawkalî mendo la seka qe tehmêk cuya xo
nêgirewto. Laje agêrayo, pîyî yanî bawkalî lajê xo ra vano ke “ma semeda ke ti
hînî nêrî tîya ma ti daye wendiş la ez fehm nêkeno ke ti çira agêrayî.” Laje,
agêrayo la gîlêk çîn o ke tepişo, xo pê bigîro. Hetê wende û zanaye ra zaf
xorîn o la qesaba de strukturî çîn î ke na xorînîya xo bi kar bêro. Bawkalî
tornê xo ra vano “ to şîyî esker, amêyî, to dest bi kamcîn karî kerdo ya ti
erzîyeye ya zî to caverdayo, ti hama nacaxêk rê dimi nêbîyî.”
Çarîn, fîlmî hetê fonksîyonê ra
muhteşemîya xo ma nawnêna. Dîrektorî bi hîrêbarîya bawkalî, laje û torne de bedelnayişê
xulasaya sosyotarîxîye tirkan ê hewtay serranê peyên nîşane ma dano. Cayêk
munaqeşe de Elî vano, “ qe girîngîya heskerdişê wetanî seba mi çîn a.” Tîya de
dîrektorî emareyanê nasnameyê newa û bedelnayişê erjanî nîşanê ma dano.
Kasaba senî bibîyanî sakînê weyra
cuya xo ra memnun û şa bibîyanî, bikeyf, bihuzur, bieşq, bimemnunîyet
biciwîyanî? Kêmîya muhteşemîya Kasaba na ya ke, Nurî Bîlge Ceylanî krîzê
mendiş, şîyayîş, agêrayişê de çareserîyek pêşkeş ma nêkeno. Agêrayiş esto la
reya dîyîn remayiş zî beno. Mesela lajî
agêrayo la seba ke lajî weyra pê çîyêk xo bigîro, ganî se bikero? Tornê domanê
ke pîl bîyî seba ke neremî ganî se bibo?
Merdim çira wazêno biremo, şîro
yan zî koçî bikero? Awropa, Ameriqa, Stenbolê de çinayî esto ke zafane wazênî
biremî şîro ewcayanî? Hetê ekonomîk, kulturî, hunerî, ewlekarî, îhtîyacanê
bîyolojîkî ra cewabê arzûyan ey dano
naye ra. Hetobîn ra zî remayîş û şîyayiş
merdimî sîstema kapîtalîstî ra yena. Na
sîstemî, însanî zaf kerdo çimvêşan û mirdnebîyaye, tetmînkarîya şayînî, seksî,
alkolî, werdiş û şimitişî.
Çareserîya mesela tam zî bi awankerdiş,
bedelnayişê mekanî;qeseba,dewî, bajarî,welatî û
însanan girêdîyeya. Şairê Kurd Berken Bereh hewl dano bi şiîre bajerêk
awan bikero. Eka ma fîlmî ra bipersî çira karekterê fîlmî qeseba ra hes nêkenî,
ciwîyayişê aye ra memnun û keyfweş nîyî? Yew feqirtî ya, di, senîtîya
însanê;Elî tewr zaf zî rîdî însanan ra wazêno biremo, hîrê zî, mekan bi xo
yo. La fîlmê de raşt ra raştî mekan yanî
qeseba yena problematîzekerdişî. Mekan
cewabê arzû û waştişan karekteranê xo nêdano. Lajo entellektuelî nêşêno
potansîyelê xo bikarbêro.
Xora derdê dîrektorê na fîlmî de çîn
o ke seba meseleya xo cewabêk yan zî çareserîyek bido ma, derdê ey nawitiş û
teswîrkerdişê mesele bi xo yo. La ez no fikir de yo ke fîlmanê xo bînan de
çareserîyan pêşkeş ma keno, çimkî mîyanê
heme fîlmanê Nurî Bîlge Ceylanî de yewbînî temamkerdiş û cewabe yewbînî rê
şawitiş zaf esto. Eka ez mîyanê Ahlat Ağacı û Kasaba de têkilîyî virazo, ez
şêyêno no çîyêk bivajo ke, sehneyê peyênê Ahlat Ağacı de laj;Sînan û pîyî ha
bîr kenênî, la ma nêvênêne ke awe dîya yan zî nêdîya, eka awa bivênî Sînanî
nêremo û nêşîro, weyra de xo pê çîyêk bigîro. Semeda herakerdiş û xorînkerdişê
meseleya pêşkeşîya çareserîyan; fîlmanê xo binan de bajarî awan kerdo, însan
bedelnayo ma ganî verê xo bido fîlmanê bînanê Nurî Bîlge Ceylanî.
Fîlmografîya Nurî Bîlge Ceylan:
1995-Koza,1998-Kasaba,2000-MayısSıkıntısı,2002-Uzak,2006-İklimler,2008-ÜçMaymunlar-2011-Bir
Zamanlar Anadolu'da,2014-Kış Uykusu,2017-Ahlat Ağacı,2021-Kuru Otlar
Üstüne(Hama temam nêbîya).
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder