Demêkî yo ez xo ra persa; eka doxtorêk mi ra bivajo “di serrî emrê to mendo” ez no di serrî senî bivîrno persêno. Têkildarîya na persê mi de dostêk mi fîlma Ikiru ya Akira Kurasawa pêşnîyazê mi kerdî.
Fîlmêka ê hende biqalîteya; 68 serrî verî, serra 1952 de Ikiru(Ciwîyayiş) kaş bîya la aktuelîteya xo ra çîyêk vîn nêkerdo.
Kurasawa realîteya welatê xo yê Japonya nawnêno ma: Pergala şuxulîyayişê strukturanê dewletî, burukrasî aye, komela aye, têkilîya pîyî û lajî, psîkolojîya ferdanî… Merkezê fîlmî de çar dîyardeyê serekeyê estî. Yew cuya raştî;persa însanî seba çiyî biciwîyo û cuyî seba çi bibo, di,hezwerî û bextewarî ciwîyayiş, estbîyayiş û cuyî ra zewq û keyf girewtiş, hîrê, mojnayiş û rexnekerdişê îdareyê pergala burokrasî û pergala ke ferdî tê de hepsî û bîyî sey robotî, çar, raştê ra raştî êrîşkerdişê û cîperskerdiş dayişê esto.
Babeta fîlmê de karekterê serekeyê fîlmî karmendêko ke hîrês serrî yo ke ha eynî karî de xebetîyêno. “Hîrês serrî cuya ey ra qe çîyêk nêno ey vîrî.” Hîrês serrî sey mumya, robotî ciwîyayo. Rojêk şono doxtor, bander beno ke tewr zaf şeş aşmî emrê ey mendo. Mûsayişê no bîyayişî seranserî cuya ey vurnêna.
Kê şîyênî bivajî Ikiru fîlmkerdişê kilma bi nameyê “Life Is Brief” o. Fîlmî xo serî na kilamî ra awan kerdo, fîlmê de atifê aye zaf esto. Na kilamî de verî dest ra şîyayişê, vînkerdişê zemanî, ciwîyayiş mûsayiş o; estbîyayiş, dinya, cu ra zewq û keyf girewtiş, hezwerîya cuyî, xo şa kerdiş o, qe çîyêk kule nêkerdiş, nêmcet û kêm nêverdayiş, uqte nêverdiş o… Hîrês serrî ra dima qehramanê fîlmî de fikrê “cuyî vir û veng, bêtal, nêşa, bê zewq û keyfgirewtiş sey merdeyêk vîrnaya” virazîyêno. No fikirî hem cîperkerdiş, muhasebekerdişê emrê ey hem cîgêrayişo cuya raştî ciwîyayiş, xo bextewarkerdiş, cuyî ra zewqgirewtiş, estbîyayişê ra tehmgirewtiş dano ey ver; qe nêbo panç aşme emrê xo yê ke mendo bifeletno… No fikirî, ruh û laşlerzêk; serobînbîyayişêk kî de zî virazêno, êrîşê kî keno: Kî xo de vanî “ gelo ez zî sey qehramanî cuya xo ha vir û veng vîrnêno.” û cuyî danî kî cîperskerdiş. Ma fîlmî de temaşekerdişê muhasebekerdiş û cîgerayişê qehremanî reydir ma xo de cîperskerdiş û muhasebeyê no fikirî kenî.
Temaşekerdişê na fîlmî deyîra İnsan Ömrünü Neye Vermeli ya Hasret Gültekin erdî mi vîrî. Na deyîrî de yeno cîperskerdişê ke însanî emrê xo sey pere, şeref, rayerêko çetin semeda çiyî xerç bikero. Na fîlmî seka cewabê na deyîrî bido.
Cuya raştî çi ya? Şêx Ehmed Berzanî no hawa cewabê na persî dano: “ Heyat, helwestêko birûmetî ra îbaret o”. Ma ke na persî fîlmî ra persayî Akira Kurasawa zî tam sey cewabê Şêx Ehmedî cewabêk dano ma. Qehremanê fîlmî panç aşme peyênê emrê xo de resêno cewabê Şêx Ehmed Barzanî ke cuya raştî; bextewar, zewq û tehm girewtiş, helwestêko birûmetî bi xo yo û karanê başan û rindan kerdiş, xo rê pey berheman verdiş, rindkerdişê dinya û heyat o. Hezwerîya cuyê tewr gird zî no yo.
Şîîra Bajar ê Konstantinos Kavafis de hetêk ra hewla waştişa şiktayayişê pergala cuya xo hetobin ra zî qebulkerdişê biraştînêbîyayişê no hewlî, teslîmbîyayişê pergalî esto. Qehremanê fîlmî hewla xo bi raşt keno û pergalî şiknêno, vejîyêno teberî aye. Şîîra Bajarî de ezîktî û tersonêkî esta la fîlmî de qehreman tersan, qaxoyan, ezîktî û tersonêkîya xo şiknêno û xo înan ra azad keno. Şeş aşmî mendişê emre ey xobawerî, cesaret dano ey, ey keno bêters û çimsûrî.
Hetêk ra zî fîlmê erîşê ezîktî, teresî û tersonêkîya kî kena û çîyî binê ke kî nêwazênî înan dir têrî bêrî înan dir fîlmî kî rî bi rî ana. No hetî û ra texamûlê temaşekerdişê fîlmî giran û zor o.
Mîyanê fîlmî û metaforê eşkewta Platonî de têkilîyêk esta. Metafora eşkewtî zêdnaya û aver berda. İnsanî hemverê disê eşkewtêk de bi rêzîlan amêyî bestis û rezkerdiş, teyna vernîya xo vênênî, pey înan de adirêk esto, bi şewqê adirî sîluetê çîyanê ke pey înan de yo ginêno disê ro, porî raştî wina qebul kenî la rojêk yewî rêzîla xo qerefnêno, vênêno ke raştî qe wina nîya la sekeno çikeno nêşêno xo bido êbinan bawerkerdiş. Fîlm de qehreman pergalî şiknêno û ê bînan zî roşn û hişyar keno. Sehneyanê peyên de xêncî yewî, heme embazê yê karî serxweş bîyî; qebul û îtraf kenî o raştî û heqiqat o, Soz danî xo ke bibî sey ey la sehneyêko binî de ma vênêne ke eynî tas û hemam î; qe çîyêk nêbedelîyayo,dewamê cuyê xo kenî, pergal zî estbîyayişê xo dewam keno. Mavajî ke eşkewtî de herkes qebul kerdo ke rêzîlşiktayoxê sifteyin raştî û heqiqat vano la kes qe cayê xo ra nêhewelîno, nevejîyêno teberî, herkes sey verî dewam keno, qe çîyêk nêbedelîno.
Qalîteya tewr girda fîlm na ya ke, na paradoksa bingehîna însanî nawnêna ma.
Hayîya însanî her çî ra esta, hişyar o la qe çîyêk zî nêbedelîno, her çîyî sey verî dewamî keno. Seba muqabilê na paradoksî ez qe raştê termêk nêamêyo. Gelo ma senî şîyênî na paradoksî bi term , pênase û îzah bikerî? Erjîyêno û raşt o ke ma ser o na paradoksa bifikirî, aye analîz bikerî, seba şiknayişê aye çareserîyan biafirnî. Hata na paradoksî nêşikîyo bedelîyayişê zî nêvirazî!...
Gelo semeda ke însanî nêwazêno pergalê xo; konforê xo bixerepno, tembelî keno, teslîmê tersan û qaxoyanê xo bîyo, banderî na rewşa xo bîyo, newegerî nêwazêno û nêşêno rîskan bigîro na paradoksî nêna şiktayiş?
*No nuşteyê verîcû keyepela Sînemaya Serbixwe de amêbi weşanayiş.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder