Aferînayoxîya Fîlma Şîwenî Befr û Tola Bawerî

       

Cemîl Rostemî bi îngîlîzkî Jamil Rostami serra 1971êde bajarê Sinê de maya xo ra bîyo.  Serra 2002ê de bi nameyê The Trouble of Being a Boy in Kurdish( Problemê Bîyabîyayişê Gedeyêk Kurd ) kilmfîlma xwe gelek festîwalan de xelat girewtî.  Serra 2005ê bi nameyê Şîwenî Befr( Requiem of Snow-Şîna Vewr), serra 2007ê de bi nameyê Janî Gel(Jana Şarî) serra 2011ê Cheshm(Çimê mi) serra 2014ê de fîlma xo ya bi nameyê Bazney Rreş(Çembero Se) kaş kerdî. Goreyê xebera ke mi wenda, hewldano ke derbarê Nadia Muradî de fîlmek kaş bikero.

Çend rojî ra verî Youtubê de ez raştî fîlma ey ya Şiwenî Befr amêyo. Her çiqas dîyayişê qalîteya fîlmê zaf xirabê zî bî, qe temaşenêkerdişê ra mi waştî ez temaşê bikero. Baş o ke mi temaşe kerda çîmkî fîlmê hetê senaryo, kaywanî û muhtewa û muzîkê zaf serkewte û afirnayoxî vejîyayî.

Karekterê serekeyê fîlm bi nameyê Rojîn keynaya ke naşî ya. Pîyê Rojîn bê kar o, mîyanê feqireyê û neçareyê de mendo,  nêşêno derbara kulfetê xo bikero. Wazêno Rojîn bido  tuccarê dewî Faiq î ke hema hema hemverê yewbînî. Labêla Rojîn bincaran Faiq nêwazêna. Bi nameyê Jîyan waştîye ke Rojîn esto,  yewbînan ra hes kenî û aşiqê yewbînan î.

 Neçartî, feqirtî, eşqî, perderşahî ,namus, bekaretî ,bawerî, arzû, îmtîhanbîyayiş,şadwerî  û heswerîya cuyî û estbîyayiş temayê serekeyê filmê yî.

 Tayê romanan, hîkayeyan, kayê tîyatroyan, sewbîna kitaban û fîlman de kê şîyênî despêka înan ra fehm û îdraq bikerê  berhemê ke senîn î û  senî hawa biqedî. Fîlma Şîwenî Befrê zî destpêka xo de zî wîna fehmêk û îdrakêk dana kê. Babeta fîlmê destpêka xo de zaf klîşe û rêzêra yena. Labêla kê çiqasê dewamkerdişê temaşeyî fîlmê kenî û no fehm û îdraqê kê yo ezberkî serobîn beno û rîjîno.

 Fîlma Şîna Vewr di dewanê koyîye Rojhelatî de derbaz bena. Seranserê fîlmê de ciwîyayişê û kulturê dewî esto. Sey toreyî û edetî dewî, têkilî û bawerî dewijan, dîkan pênayiş, kulturê ser banan de roniştiş, bi bergînan ser banan çarnayiş, kayê tirês, têkilîya waştabîyayiş; yewbînan rê mektub erşawitiş û xelatdayiş, dew amêyişê çerçîyanî, cayê radyoyî; Hesen Zîrêk helnêno, banê herrîn ê disê kerreyîn û kuçeyî tengî dewî û vewrî û  cuya bê telefonî û telewzîyonî…  Hetêkna başê fîlm no ke kesê ke dewî de ciwîyayî fîlmê vîrê înanê ferdî û kolektîvê ganî kena. No dewî hetê peyzajî û mîmarîya bananî ra ê hendo ke manênî dewanê kirdanî, kê vanî qey dewî ma yî.

 Hetêk de neçarîya pîyê, hetêk de eşqa Rojîn, hetêk de tuccar Faiq û hetêk de  Jîyan  û hetêk de zî Çerçîyo Delûwêk esto. Struktura fîlmê de no panç hetî estî. 

 Rojîn pê Çerçîyo Delûwêkî waştê xo Jîyanî rê mektubanî erşawêna. Mektubê xo peyên de vano “ bê biremî nîyî ke pîyê mi dano Faiqî” Çerçîyî cewabî ano. Rojîn rojêk keyeyê terk kena şona jivanî,  veynêna ke Jîyan nîyî Çerçîyî ha tîya de yo. Çerçîyî aye xepêno vano, “ez to bêno Jîyanî hetî.” Rojîn û Çerçî mîyanê pûkpûkelekê û  bablîsok û bahozê vewrî de xo danî mîyanî koyanî ro. Rojîn serd kena, Çerçîyî kurka xo dano bide, Rojîn tûnika kurkê de mektubê ke Jîyanî rê nuşto, vênêna, fehm kena ke Çerçîyî  ha aye xapinêno û ey çim ver aye  dayo.

 Senaryaoya fîlmê de hadîseyî ser o Çerçî ra mûnîyayî. Fîlmê de fonksîyona çerçîyî sey kerraya mîhenk a. Çerçîyo Delûwêk bi nîmaqilîya xo Rojînî Jîyanî rê nîyî xo rê remnêno. No hetî ra film zaf komîk a.  Xora fîlmê de çend sehneyî biqalîte estî ke kê bide hiwîyayişê ro.

 Rojîn cayêkê de firsat vênêna Çerçîyî destî ra remêna. Nîmajê êşayî  vîyerto, Rojîn xo resnêna dewêkî.  Çerçîyî ha yay dima ra yo. Rojîn xo hewşêkê de limnêna.  Ber kewna çew berî nêakêno la ewnîyêna ke ber ha akerdeyo kewna zerê keyeyî. 

Kamera tadîyana zerê odeyêk. Tîya de çend sofîyan xelqa besta ha zikir kenî û cizbe kewnî. Ma dima ra fehm kenî ke no sofîyan ra yewî Rojîn kewta keyeyê ey.  Sofîyek yeno keyê, çimê ey ke nişke ra gînênî Rojînî ro xo de manêno, şok beno, xof gînêno piro, kê vanî qey hînî aqilê bifirno. Sof verî vano qey ha xeyalî vênêno. O vano qey Rojîn ya cîn a ya zî perî ya. Bivajîrîyayişê diayan û sureyan vanêno. Bi wazîyetê Sofî hiwî dîyêno kê ro. Cade agêrêno şono şêxê xo hetî, bi nîmfekî mesela şêxê xo ra vano, wazêno bander bibo ke se bikero.  Agêrêno yeno keye, verî wazêno Rojîn teberî bikero, dima ra nêverdêno, tira vano “ tîya de bimanî.”

 Sînemaya Îranî xo ser o dîlemayan de awan kena.  Derhênerê ma yo Sineyîjê zî na dîlemayî fîlmê xo de bikarerda.  

 Bi estbîyayişê Rojînî yeno îmtîhankerdişê destê xo dergî Rojîn bikero nîyî nêkero.Sofî hata ezanî ser sehbayî arzû û bawerîya ey dekewnî pêrodayiş.  Sofî şono hewşê de xo adir wekêno, hem xo germ keno hem zî dirnayeyê solê xo derzêno, ewnîyêno ke solê Rojîn zî dirnayeyê ê aye zî derzêno. Arzû û şehwetî ra Sofî nêşêno xo hakîmê xo bibo… Sofî mîyanê eraqê mendo, heycanî ra recefîno. Hela ke tam hînî destê xo nano rîyê Rojîn serî, ezanî ser sehbayî vêndano. Bi vengê azanî hewna hakîmîyeta xo ser xo de virazêno. Agêrêno yeno teberî ver adirê sey ceza xo dayişê destê xo dekewno mîyanê adirî. Destê aye kils beno û xereqino.

Pîyê aye û Jîyan zî  dekwtî aye dima,  gêrênî aye.Rojîn keyê ra vejîyêna û şona.  Sofîyê xo aqilîyêno ke Rojîn keyê de nîya kewno aye dima ra. Serê pirdêk  ta aye yeno. Nêverdono ke Rojîn şîro. Tîya de Jîyan û pîyê zî raştê înan yenî.  Jîyan senî vênêno ke Sofî rayerê Rojîn birnayo, nêverdêno Rojîn şîro. Xo resnêno Sofî, dano Sofî ro, dekwno mîyanê robarî.  No sehneyî de Jîyan senî Sofî kewno gunê kê bi Sofî yeno. Eka Şêx û çendna sofî xo nêresanî înan serî Jîyanî Sofî bikiştênî.   

 Şêx hemin beno keyeyêk yew bi yew tira wazêno ke bêrî siwendî biwanî ke bêntarê înan de çîyêk nêbîyo. Verî Çerçî wanêno, dima ra zî Sofî siwend wanêno la gama ke dorî yena Rojînî, aye siwend nêwanêna!... Gindîlaya fîlmê zî tîya de kewno têmîyanî û cêser nêbena.

 Rojînî tîya de wazêna ke Jîyan bê siwenda dînî, o bawerîya eşqa aye bikero. Labêla Jîyanê mîyanê di bawerîyan de mendo û  kewto dîlemaya bawerîya dînî û eşqî. Jîyan hetê bawerî û eşqê ra yeno îmtîhankerdişê.Bê siwendî Quranî bawerîya eşqa Rojîn bikero dînê xo dir dekewno nakokî û pênêgirewtişê. Eka semeda ke Rojînî siwend nêwenda bawerîya yay nêkero eşqa xo vîn bikero. Bê siwend bawerîya eşqê bikero Homay vîn bikero, eka bawerîya Rojîn nêkero o wextê zî eşqî. Jîyanî  o odê de a vîstî nêşêno vînkerdişê Homayî bikero xo çimê. 

 Rojîn semeda ke Jîyanî bawerî aye nêkerda qerarê xo danî ke bi Faiqê dir bizewîco.  Her çiqas wextê de nêbo zî erey kewto zî Jîyanî dima ra bawerîya eşqa Rojîn keno. Roja veyvê de Jîyanî wazêno Rojîn biremino!...  Koma veyveyî veyvêka Rojîn ra dewa înan ra benî yewna dewî.  Jîyanî xo mîyanê wevrê de nêtarnayo ke Rojîn biremno. Labêla rîdî  vengê dawul û zurna ra horês kewna, her dewijê koma veyveyî hetêk ra şona, Rojîn cayê xo de vindêna, Jîyan zî hetî Rojîn ra erzîyêno!...

Zafana fîlmanê Îranî de Homay tim heqdar vejîyêno labêla Şîwenî Befrê de heqdareyê û nêheqîya Homay lêl û nêdîyar manêna. Çira xezebek wînayîn amêyo Rojîn û Jîyan serî? Her çiqas ereybîyaye bîyo zî semeda ke  Jîyan bawerîya eşqa Rojîn kerda xezebêk wîna amêyo înan serî? Goreyê konteksta fîlmê kê şîyênî bivajî ke semeda ke Jîyanî bê siwendî bawerîya eşqa Rojîn kerda nayê ra Homay seka bi hewrêsî  wirdînanî bi ceza bikero û qesasê xo înan ra bigîro. Kî şîyênî bivajî ke winakerdiş bicezakerdiş nîyo qeder o, bi îzahata qederî kê şîyênî her çîyî safî  zî bikerî. O wext ma ganî cewabê na persî bidî:Gelo eka Jîyan bawerîya eşqa waşta nêkerdênî û nêşênî ewca, hewna ewca de horês biamênî? Cewaba eka ê yo, o wext no bicezakerdiş nîyo, qeder o.  Eka cewabê nêy yo, amêyişa hewrês bicezakerdişê înan o. Gelo Homay xirabî keno însananî? Goreyê filmê yeno o mana ke  eka kê siwenda kitabê ey nêkerî o xirabî bikero kê.

Pîyê Rojîn zî pizê ra nêwazêno keyna xo bido Faiqî lê neçar o. Semeda ke xo neçarî ra çarê biveyno keyna xo keno qurbanî. Pêtbîyayişê îrade û eşqa Rojîn xo ver danî. Pedeşahî û iktîdara pîyê ê hende  qetî û bihêz nîya ke cade waştişê xo bido keyna xo qebulkerdişî. Mavajim ke eka Jîyanî  a vîstî bê siwendî û rexmî heme normanê pederşahî û zayendîya komelkî Rojîn  a gamî, wextê de qebul bikerdênî û aye dir bizewîjîyanî ancî o wextê zî  xezebêk biamênî înan serî?!. Sistî û qelsîya fîlmê  tîya de vejîyênî ortê.  Jîyan Rojîn dir bizewejîyanî, fîlmê hîna pêt û serkewte û yewna hawa bibîyanî û realîte bibedelnanî. Hele  ma o wext bidînî Homay senî xezebêk înan ra bivarnêno.

Lê ancî zî, antropolojî hewl dano “cayanê şenike ra meseleyanê gird bivejîyo”,  Cemîl Rostemî zî  cayêko şenik ra mesleya ke gird veta.

Senaryo zaf afirnayox bî. Dewêk şenikê ra meseleyêka gird veta. Kaykerdoxî zaf baş î. Bitaybetî zî kaykerdoxîya Çerçî tewr baş û weş bî. Çerçî bi karekterê fîlmê de heswerî û şadwerî bî. Keyfê kê bi kaykerdoxîya ey amênî. Sehneyî zaf baş estî.  Sehneyo ke Sofî destê xo dekewno adirî û şewa efsûnî û mîstîk î,  o yo ke Rojîn û Çerçî mîyanê pûk û pûkelêke de manênî, oyo ke Jîyan, Sofî kewno û sehneyo peyên fîlmî. Muzîkê filmê zaf baş bî. Muzîk sehneyanî fîlmî temam kerdênî.

 

*No nuşte verîcû Hûmare Hîrîyînê Kovara Sinemaya Serbixwe de amêbî weşanayiş